چرا برخی از کارگردانان حق نشان دادن بازیگران زن با کلاه گیس را دارند و برخی ندارند؟
همه ما تصاویر متفاوتی از زنان، در فیلم‌های مختلف سینمایی و گاهی سریال‌های تلویزیونی دیده‌ایم که هر کدام بنا به دلایلی متفاوت، دارای وجوه تمایز و تفاوت شده‌اند و برخی از آنها به دلیل چشمگیرتر بودن این تفاوت، تا مدت‌ها در محافل رسانه‌ای و غیررسانه‌ای جنجال به پا کرده‌اند. یکی از این موارد، استفاده از کلاه‌گیس یا تراشیدن موی سر برخی از بازیگران زن است؛ در برخی از فیلم‌ها و سریال‌ها، سازندگان فیلم، اجازه نشان دادن زن، با پوشش کلاه‌گیس را داشته‌اند؛ اما برخی از کارگردانان از جمله کیانوش عیاری در فیلم کاناپه، چنین مجوزی را برای نمایش فیلمش دریافت نکرده است.
روز گذشته آیت‌الله سبحانی، به اجرای تئاتری که بازیگران زن آن، با کلاه‌گیس به اجرای نمایش، پرداخته بودند، شدیدا معترض شد و گفت: مطلع شدیم در تهران، تئاتری برگزار شده که، دختران با کلاه‌گیس در آن بازی می‌کنند، این حرکت در جمهوری اسلامی چه معنایی دارد؟ به معاون وزیر ارشاد تذکر دادیم تا هرچه سریع تر به این مسئله رسیدگی کند.
ماجرا جدید نیست
آیا سر كردن کلاه گیس توسط بازیگران زن در فیلم‌ها و سریال های ایرانی موضوعی بی سابقه است؟ مجموعه «سربداران» به کارگردانی محمدعلی نجفی یکی از اولین مواردی است که در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، بازیگران زن از کلاه گیس استفاده کرده‌اند. این مجموعه تلویزیونی که در سال ۶۲ ساخته شده در ۴۵ قسمت از شبکه یک پخش شد. محمدعلی نجفی درباره تجربه استفاده از كلاه‌گیس برای بازیگران زن در سریال سربداران به «قانون» گفت: «اقتضای کار ایجاب می كرد که بعضی از صحنه‌هایی كه بازیگران زن در آن حضور دارند، با موی باز تصویربرداری شود اما پس از ساخت سریال بخش‌هایی كه در آن بازیگران زن بدون روسری به تصویر كشیده شده بودند، سانسور شد ولی باز هم بخش‌هایی كه ملکه‌ها به ایفای نقش می‌پرداختند، نمایش داده شد. در واقع باید بگویم صحنه‌هایی كه مربوط به بازی افسانه بایگان در نقش تركان خاتون بود در گریم این بازیگر از كلاه‌گیس استفاده شد كه سانسور هم نشد».
ابراهیم حاتمی کیا هم برای «ارتفاع پست» کلاه گیس روی سر بازیگرش گذاشت. در بخشی از این فیلم سینمایی، می‌بینیم که پس از هواپیما ربایی توسط قاسم، جبهه‌گیری در برابر این تصمیم شروع شد. عده ای مخالف جلای وطن بودند و برخی دم از آزادی و راحتی در آن سو مرزها می‌زدند. با محرز شدن تغییر مسیر پرواز، دختر خانمی کشف حجاب می کند و توجهی به اعتراض‌ها ندارد. کمی بعد اما همین دختر دست توی مو می کند و کلاه گیس را برمی‌دارد و توضیح می‌دهد که غرض فقط بی‌حجابی نیست و...
زنده یاد فرج الله سلحشور در سریال یوسف پیامبر، استفاده ای دوگانه از کلاه‌گیس کرد. در عین آن که مو (کلاه گیس) بازیگر نمایان است، روی آن چارقد مانندی قرار گفته است؛ و جنس کلاه گیس نیز از الیاف کاموایی تهیه شده بود. اما زمانی که نوبت به کیانوش عیاری کارگردان فیلم توقیفی خانه پدری، نحوه برخورد با کلاه گیس بازیگران زن، متفاوت شد و "کاناپه" را تبدیل به فیلم توقیفی دیگری که توسط این کارگردان ساخته شد، کرد. عیاری اظهار داشته است: دیگر هیچ فیلم سینمایی نمی‌سازم که خانمها در آن روسری به سر داشته باشند چه در خلوت خودشان چه در مقابل محارم این کار را نخواهم کرد. در روزگار قریب از آبدارچی پروژه هم خجالت می‌کشیدم که دارم پرستارهای دهه پنجاه را با مقنعه تصویر می‌کنم.
کارگردان سریال نفس اما تدبیر دیگری برای نشان دادن زنانی که در زمان و مکانی متفاوت، از اماکن عمومی در دوره کنونی به کار بست. جلیل سامان برای نشان دادن زنان بی حجاب در دوران شاه، به ارمنستان رفته و از بازیگران زن این كشور كه منع حجاب ندارند استفاده كرده و آنها را با تكنیك پرده آبی در پس زمینه بازیگران اصلی قرار داده و این گونه در حاشیه سریال هم زنان محجب می بینم و هم زنان بدون روسری.
دیگر مراج چه می‌گویند؟
به سراغ دیگر مراجع تقلید رفتیم و نظر آنها را در این‌باره جویا شدیم؛ آیت‌الله صانعی، در این باره معتقد است، آنچه حرمت دارد موی سر انسان است و اگر در نمایشی، تماشاگر با علم به اینکه کلاه‌گیس بر سر بازیگران است و آنچه می‌بیند موی واقعی آنها نیست، به تماشای نمایش یا فیلم بنشیند، گناهی بر وی نیست. اما آیت‌الله وحید خراسانی از مراجع عظام تقلید در رابطه با استفاده از کلاه‌گیس به جای حجاب اعلام کرد که جایز نیست. مسئول پاسخگویی به سوالات شرعی دفتر آیت‌الله وحید خراسانی در تبیین این موضوع افزود: به حکم صریح قرآن زن مسلمان باید زینت را از نامحرم بپوشاند، اگر قرار است کلاه‌گیس کار مو را انجام دهد نوعی زینت به حساب می آید و اگر غیر زینت است که هیچ زنی رغبت نمی کند از آن استفاده کند. درهر صورت زینت نباید آشکار شود که عامل جلب توجه نامحرمان شود.
وی افزود: یک حکم از چند جهت قابل توجه است، جنبه زیبایی این مسئله یک طرف مسئله حکم است و ملاک حجاب در مورد آن ولو اینکه مصنوعی است یک بعد دیگر از این حکم فقهی را تشکیل می دهد.
سه سوال با 9پاسخ
نظر سایر مراجع را با پرسیدن سه سوال، و گرفتن سه پاسخ در ادامه می‌آوریم. این سوال‌ها از دفتر ایشان استفتاء شده است. این سوال‌ها به ترتیب عبارتند از:
حکم استفاده از کلاه‌گیس توسّط بانوان در موارد زیر چیست؟
الف) در کشورهایی که حجاب اسلامی را لازم الاجراء نمی دانند.
ب) در کشورهایی که حجاب اسلامی را لازم الاجراء می دانند.
ج) در تهیه فیلم های تلویزیونی و سینمایی
پاسخ دفتر آیت‌الله العظمی خامنه ای: گلاه گیس حکم موی سر را ندارد لکن اگر زینت محسوب شود یا موجب جلب توجه نامحرم گردد باید نزد نامحرم پوشانده شود.
پاسخ دفتر آیت‌الله سیستانی: مطلقاً جایز است ولی اگر زینت به حساب بیاید باید بپوشاند البته در مواردی که مضطر(مجبور) به ترک حجاب است و امر دائر باشد بین برهنه بودن سر و پوشیدن کلاه‌گیس پوشیدن آن لازم است.
پاسخ دفتر آیت‌الله صافی گلپایگانی:
الف) زن مسلمان در هر جا باشد باید خود را مستور نماید(حجاب خود را رعایت نماید) و استفاده از کلاه‌گیس حجاب محسوب نمی شود. و الله العالم.
ب) حکم مسئله همان است که بیان شد. بلی اگر ضرورتی قابل قبول شرع ایجاب کند به آن کشور سفر نماید باید تا مقداری که برایش مقدور است حجاب را رعایت کند و اگر مقدور نباشد تکلیفی ندارد و زنان مسلمانی که اهل همان کشورها هستند نیز همین حکم را دارند. والله العالم.
پاسخ دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی:
الف) جز در موارد ضرورت جایز نیست.
ب) مانند جواب سابق است.
ج) مانند جواب سابق است.
پاسخ دفتر آیت‌الله وحید خراسانی: چنانچه کلاه‌گیس مصنوعی یا موی مصنوعی بر سر زن باشد، واجب است آن را از نامحرم بپوشاند و نگاه کردن به آن هنگامی که بر سر زن است، جایز نیست.
پاسخ دفتر آیت‌الله علوی گرگانی: اگر موجب نگاه مرد نامحرم به صورت یا گردن زن و امثال آن شود و یا اگر موجب لذت مرد شود، جایز نیست.
پاسخ دفتر آیت‌الله بهجت(ره):
الف) پوشاندن موهای مصنوعی اگر عرفاً (از نظر عرف جامعه) مصداق زینت باشد واجب است.
ب) از کلاه‌گیسی استفاده کنند که مصداق زینت نباشد.
ج) (بابیان بالا) معلوم شد.
پاسخ دفتر آیت‌الله تبریزی(ره):
الف) پوشش زینت حساب می شود و جایز نیست.
ب) در موارد اضطرار (اجبار) برای رعایت حجاب مانعی ندارد.
ج) اگر در تهیه فیلم، اختلاط مرد و زن به نحوی باشد که موجب تحریک شهوانی است جایز نیست چه با کلاه‌گیس باشد یا نباشد.
پاسخ دفتر آیت‌الله فاضل لنکرانی (ره):
در مورد کلاه‌گیس چند نکته باید توجه شود:
1- درست است که برای موی سر زن می تواند پوشش باشد ولی پوست صورت و گردن را نمی پوشاند که آنها نیز باید از نامحرم پوشیده شود.
2- نگاه به کلاه‌گیسی که از موی زن دیگری تهیه شده، توسط دیگران جایز نیست.
نویسنده: پگاه ماسوری
دیدگاه