چرا ایرانی‌ها عاشق اینستاگرام شده‌اند؟!
بلاگر‌ها به خوبی این مطلب را دریافته‌اند و با استوری‌های متعدد و به قول خودشان «مورچه‌ای» و نقل ساعت به ساعت زندگی خود در فضای مجازی، عده زیادی را با خود همراه می‌کنند.
پیج‌های کسب و کار نیز در اینستاگرام محیط مناسبی برای تبلیغ محصولات خود، ارتباط با مخاطب و فروش یا ارائه خدمات بهتر دارند. این روز‌ها حتی کلینیک‌های پزشکی و درمانی نیز فضای اینستاگرام را محیطی مناسب می‌دانند. با این وجود اگر به کاربرد‌های بومی اینستاگرام برای کاربران ایرانی نگاه کنیم باز هم به پرسش پیشین بر می‌گردیم که چرا روبیکا با الگوی مشابه اینستاگرام، دستاورد همسانی را کسب نکرده است.
در مترو، اتوبوس، تاکسی، صف خرید یا هنگام استراحت در خانه و حتی در مهمانی، بسیاری از افراد مشغول رصد ویدئو‌هایی هستند که یکی پس از دیگری در فضای اینستاگرام پخش می‌شود. این ویدئو‌ها گاهی تبلیغاتی هستند و گاهی مبتنی بر شوخی و محتوای طنز؛ گاهی نیز سیاسی یا اقتصادی هستند و در بینشان پست‌ها و کلیپ‌های آموزشی به چشم می‌خورد. به وضوح مشخص است که این محتوا‌ها برای اغلب تماشاگران، سرگرم کننده‌اند؛ تا حدی که گذر زمان را نیز متوجه نمی‌شوند و همه افتخار این سرگرم کنندگی به اینستاگرامی می‌رسد که از قضا در ایران فیلتر است.
این که فیلترینگ اینستاگرام درست است یا غلط یا این که دولت وعده داده به زودی این فیلترینگ را بر می‌دارد، بحث دیگری است، اما همین اینستاگرامِ فیلتر شده، نه تنها بین ایرانیان بسیار محبوب است، بلکه در ایران و حتی جهان نیز رکورد محبوبیت را شکسته است.
فیلترینگ از پس اینستاگرام برنیامد
اینستاگرام در دو مقطع (یک بار ۱۳۹۶ و بار دوم، ۱۴۰۱) فیلتر شد. فیلتر دوم اینستاگرام که تا کنون ادامه دارد، بسیاری از کسب و کار‌ها و فعالان بلاگری در این فضا را نگران و حتی ناامید کرد؛ آنها می‌ترسیدند که فیلترینگ سدی محکم پیش پای مردم بگذارد و مانع از ادامه فعالیت موفقشان شود. با این وجود، این نگرانی‌ها خیلی زود برطرف شد و کاربران ایرانی با استفاده از انواع فیلترشکن، همچنان به حضور خود در اینستاگرام ادامه دادند. جالب اینجاست در حالی که اغلب کاربران سیاسی به شبکه‌های اجتماعی یوتیوب و فیسبوک علاقه مندند، ایرانی‌ها ترجیح می‌دهند در اینستاگرام ویدئو تماشا کنند. در قاره آسیا، فیسبوک، یوتیوب و شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) سه اپلیکیشن محبوب کاربران هستند.
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، طی نظرسنجی از ۳۹۹۰ نفر از ایرانیان بالای ۱۸ سال در مناطق شهری و روستایی در روز‌های ۲۰ تا ۲۴ شهریور ۱۴۰۳ به شکل حضوری در رابطه با استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی سوال کرده و طبق این نظرسنجی، اینستاگرام همچنان با وجود فیلترینگ، محبوب‌ترین پلتفرم اجتماعی در ایران است. بررسی فضای اینستاگرام نشان می‌دهد محتوا‌های سرگرمی و خبری برای مخاطبان ایرانی بسیار محبوبند. در جدولی که ایرنا با هدف مقایسه پرفالوئرترین کاربران صفحات فارسی اینستاگرام منتشر کرده، بی‌بی‌سی فارسی با ۲۱.۵ میلیون، پرفالوئرترین اکانت اینستاگرام فارسی است و به جز «رادیو جوان» و «من‌وتو»، دیگر افراد این فهرست را سلبریتی‌های ورزشی و هنری تشکیل داده‌اند.
با توجه به فیلترینگ اینستاگرام در طول سال‌های اخیر ۲ پرسش مهم مطرح است: یکی این که چرا اینستاگرام پرمخاطب است و دیگری این که چرا روبیکا به عنوان پلتفرمی با فضای مشابه اینستاگرام نتوانسته در جریان رقابت، موفق باشد؟
اینستاگرام؛ بهشت بلاگر‌ها و ییلاق کاربران
اینستاگرام گردی را شاید بتوان یک تور تصویری ویژه برای کاربرانی دانست که می‌توانند در هر ساعتی از روز، البته به شرط متصل بودن فیلترشکن در این شبکه اجتماعی گشتی بزنند. برای فعالیت در اینستا به عنوان بلاگر هم مسیر چندان سخت نیست؛ از اکانت‌های شوخی و دوربین مخفی تا آنهایی که جلوی دوربین به آرایش چهره و نصیحت مخاطبان می‌پردازند روی بورس هستند. بسیاری از بلاگر‌های مشهور و پر مخاطب امروزی، از ساده‌ترین روش‌ها شروع کرده‌اند و به مرور زمان با شناختن نبض مخاطب، مسیریابی درست، استفاده از عواملی چون دوربین و گوشی رده بالا، موسیقی مناسب یا حتی کمپین‌های تبلیغاتی موفق شده‌اند با موج پیشرفت در اینستاگرام همراه شوند.
فضای اینستاگرام برای برخی کاربران حکم فضایی برای رها شدن از استرس‌های روزمره را دارد؛ بلاگر‌ها نیز به خوبی این مطلب را دریافته‌اند و با استوری‌های متعدد و به قول خودشان «مورچه‌ای» و نقل ساعت به ساعت زندگی خود در فضای مجازی، عده زیادی را با خود همراه می‌کنند. دعوا‌های زرگری و حتی طلاق و ازدواج مجدد و فرزندآوری از دیگر تکنیک‌های جذب مخاطب در فضای اینستاگرام است. افزون بر این ها، پیج‌های کسب و کار نیز در اینستاگرام محیط مناسبی برای تبلیغ محصولات خود، ارتباط با مخاطب و فروش یا ارائه خدمات بهتر دارند. این روز‌ها حتی کلینیک‌های پزشکی و درمانی نیز فضای اینستاگرام را محیطی مناسب برای کسب و کار‌های خود می‌دانند. با این وجود، اگر به کاربرد‌های بومی اینستاگرام برای کاربران ایرانی نگاه کنیم، باز هم به پرسش پیشین خود بر می‌گردیم که چرا روبیکا با الگوی مشابه اینستاگرام، دستاورد همسانی را کسب نکرده است.
روبیکا و آرزو‌های برباد رفته
«اگر فیلترینگ نبود، روبیکا وضعیت و مسیر بهتری داشت» این جمله را «امیرعلی نجفی»، معاون بازاریابی روبیکا در جریان یک مصاحبه گفته است. او در بخشی از صحبت‌های خود گفته است: «ما هیچ‌وقت موافق فیلترینگ نبوده‌ایم؛ چون معتقدیم اگر فیلترینگ اتفاق نمی‌افتاد، روبیکا قطعاً مسیر بهتری را می‌رفت و اتفاق بهتری برایش می‌افتاد. ولی در کلیت امر به نظر من این‌طور نیست که اگر فیلترینگ اینستاگرام و تلگرام برداشته شود، کاربر روزانه روبیکا کاهش عجیب‌وغریبی پیدا کند.» این سخنان را شاید بتوان از زاویه رقابت سالم بین اپ‌هایی با کارکرد مشابه منطقی ارزیابی کرد. روبیکا از زوایای مختلفی نتوانسته پا به پای اینستاگرام رقابت کند.
یکی از آسیب‌هایی که اخیرا روبیکا و کاربران آن را تهدید می‌کند، مسئله فیلترینگی است که ظاهرا هدفمند و با استفاده از ابزار‌های هوش مصنوعی این اپلیکیشن را مورد حمله قرار داده است. طی دو سال اخیر برخی کاربران روبیکا مدعی سوءاستفاده توسط برخی سودجویان شده‌اند و حتی کارزاری نیز در این خصوص به راه افتاده است. کاربران می‌گویند برخی از افراد سودجو اقدام به بررسی الگوریتم فیلترینگ هوش مصنوعی روبیکا کرده و باگ‌های این سیستم را پیدا و از آنها در جهت منافع شخصی خود استفاده می‌کنند. برای مثال با ارسال یک گیف حاوی تصویر مستهجن به کاربری مشخص، هوش مصنوعی روبیکا را متوجه این تصویر کرده و گزارش «مستهجن» را روانه این اکانت می‌کنند.
آفت دیگری که روبیکا را تهدید می‌کند، مسئله امنیت حریم کاربران و تردید‌ها در این خصوص است. اگرچه اپ‌های پیام رسان داخل کشور تلاش خود را کرده‌اند تا در زمینه محافظت از داده‌ها قابل قبول ظاهر شده و به مرور زمان سطح خود را ارتقا دهند، اما باز هم همچنان برخی کاربران نگرانی‌هایی در این زمینه دارند و می‌گویند نمی‌دانند اطلاعاتشان تا چه حد محفوظ باقی خواهد ماند. جالب است که شرکت متا نیز سابقه درخشانی در زمینه حفظ اطلاعات کاربران ندارد، اما برخی کاربران ایرانی به اینستاگرام بیش از روبیکا اعتماد دارند.
روبیکا با همه محدودیت‌هایی که دارد، اپلیکیشن بدی نیست، اما شاید پربیراه نباشد که بگوییم روبیکا در برابر اینستاگرام، آرزو‌های زیادی داشت که حداقل تا امروز بر باد رفته است.
دیدگاه