اشعار غریبه به جای سروده‌های فارسی در آرامگاه نظامی گنجوی
تغییر کاشی‌های آرامگاه نظامی گنجوی که از اشعار فارسی او به اشعار ترکی شاعری دیگر، بحث مصادره چهره‌ها و میراث فرهنگی ایران‌زمین از سوی کشورهای همسایه را دوباره داغ کرده است.
انتشار تصویری از داخل آرامگاه نظامی گنجوی، بار دیگر بحث‌ها درباره پروژه ایران زدایی از این شاعر نامدار را برجسته کرد.
ماجرا از جایی آغاز شد که کاربری به نام «نمیفوس» تصاویری از آرامگاه نظامی گنجوی، شاعر سده ششم هجری خورشیدی، را منتشر کرد و کاشی کاری‌های اشعاری به زبان ترکی توجه دیگر مخاطبان را به خود جلب کرد.
از جمله اقداماتی که در زمان خود بحث برانگیز شد، انتشار کتابی با عنوان «دیوان نظامی گنجوی؛ تورکجه یئنی تاپیلان» (دیوان نویافته ترکی نظامی گنجوی) در سال ۱۳۸۱ در ایران بود. جنجال‌ها بر سر این کتاب نه به خاطر اشعار ترکی آن، بلکه به خاطر جعل تاریخی بود که حتی صدای پژوهشگران آثار ترکی را هم در آورد.
یحیی شیدا، ادیب تبریزی متولد ۱۳۰۳، این کتاب را محصول جعل نویسندگان آن دانست و اصل آن را متعلق به نظامی قارامانلی (نظامی قونوی) دانست که حدود دو سده پس از نظامی گنجوی می‌زیسته و به زبان‌های ترکی، فارسی و عربی شعر گفته است.
جالب اینجا است که حتی نویسنده کتاب نیز در مقدمه آن به استفاده از سروده‌های نظامی قارامانلی در کتاب اشاره کرده بود، اما روی جلد اثر، نشانی از آن نبود.
این تاریخ سازی از سوی باکو و افراد همدل آن چیز تازه‌ای نیست. آغاز این سیاست به دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ شوروی و تلاش برای ساختن هویتی غیرایرانی برای سرزمین‌های شمال ارس باز می‌گردد که یکصد سال پیش از آن در جریان جنگ‌های روسیه و ایران از سرزمین مادری خود جدا شده بودند، اما پیوند فرهنگیشان گسسته نشده بود.
شاهد این موضوع را به خوبی می‌توان در مطلبی که سایت «آخار» جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۱ نوشته است دید. سال ۲۰۲۱ از سوی دولت جمهوری آذربایجان به مناسبت ۸۸۰ امین زادروز نظامی، به نام این شاعر بزرگ نامگذاری شد تا تلاش برای مصادره او دوچندان شود.
بنگاه خبرسازی «آخار» که همسو با سیاست‌های قومی باکو است، در مطلبی که به همین مناسبت نوشته است، به اظهارات افرادی پرداخته که نظامی را شاعری ترک زبان خوانده بودند و جالب اینجا است که تمام این اظهارات محدود به پروپاگندای سیاسی شوروی در سال‌های ۱۹۳۴ تا ۱۹۴۷ است. این همان دوره‌ای است که حزب کمونیست شوروی جشن‌هایی را برای هشتصدمین زادروز نظامی برگزار کرد و پروژه آذربایجانی سازی او را کلید زد.
آخار در بخشی از مطلب خود به مقاله‌ای از نیکلای تیخونوف، رئیس اتحادیه نویسندگان اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و از برگزارکنندگان جشن‌های هشتصدسالگی نظامی، در روزنامه «پراودا» اشاره می‌کند که در آن نوشته بود: «واضح است که نظامی به فارسی شعر سروده، لیکن این دلیل نمی‌شود که مورخان بورژوازی، دشمنان ملت آذربایجان و ملی گرایان ایرانی، نظامی را به عنوان یک شاعر پارسی بدانند. فارسی خطاب قرار دادن نظامی و عدم توجه به زادگاه و ملیت وی دروغی بی شرمانه است که قادر به فریفتن هیچ کس نخواهد بود».
جایی که نظامی خود با افتخار به ایرانی بودن خود گفته «همه عالم تن است و ایران دل»، اظهارات یک روس‌تبار استالینی درباره ملیت او و استقبال دیگران از این استدلال بی مایه کافی است که دست خالی جاعلان را رو کند. با وجود این، دست درازی هر روزه همسایگان شمالی به فرهنگ ایران زمین را نمی‌توان به سادگی نادیده گرفت.
ماجرایی که یکصد سال پیش با مصادره حکیم نظامی آغاز شد و یک دهه پیش به حذف اشعار فارسی از آرامگاه او منجر شد، امسال در اظهارات نوروزی اردوغان نمود دیگری پیدا کرد، جایی که او جشن فراقومی نوروز را به عنوان «جشن مشترک جهان ترک» معرف کرد؛ جشنی که تا همین چند سال پیش نه تنها در ترکیه مورد توجه نبود، بلکه حتی برگزاری آن در میان کُرد‌های ترکیه نیز با محدودیت‌هایی همراه بود.
دیدگاه