جشن نوروز در زمان غزنویان بر اساس روایت تاریخ بیهقی/ جشن سال نو ایرانیان هزار سال قبل چگونه برگزار می‌شد؟
پادشاهان غزنوی در روز اول نوروز فراخوان عمومی می دادند و شعرا، نویسندگان، موسیقیدان‌ها، سپهسالاران و بهترین نظامی ها به حضور شاهان غزنوی میآمدند و کارنامه های خود را تقدیم میکردند. شاه به افراد برتر هدیه و صله می‌‌داد.
نباید گمان کرد که جشن نوروز مخصوص حاکمان پارسی زبان ایران بوده است. نوروز جشن ملی همه ایرانیان بوده، است و خواهد بود. این جشن هر ساله توسط مردم ایران، با هر قومیت و زبانی برگزار می شد و در بسیاری از موارد، حاکمان غیر ایرانی را مجبور می کرد که برای نشان دادن نزدیکی خود به مردم این جشن را برگزار کرده و آن را بزرگ دارند. سلطان محمود و مسعود غزنوی از جمله سلاطین غزنوی بودند که هر ساله نوروز را گرامی می‌داشتند. اگرچه آنها ترک تبار بودند اما با رفتار، خوی، سنت و آداب ایرانیان عجین شده و جشن های باستانی آنان از جمله نوروز، جشن سده و مهرگان را برگزار می کردند.
عبدالاحد ستاک سروری، نویسنده کتاب «جشن های آریایی» در مورد برگزاری جشن نوروز در عصر شاهان غزنوی می‌نویسد: «پادشاهان غزنوی در روز اول نوروز فراخوان عمومی می دادند و شعرا، نویسندگان، موسیقیدان ها، سپهسالاران و بهترین نظامی ها در حضور شاهان غزنوی می آمدند و کارنامه های خود را تقدیم می کردند. شاه برای افراد برتر جوایز زیادی می داد، بعد از آن شاه با نزدیکان و اعیان به نشاط می نشستند و تا پنج روز دیگر موسیقی می‌‌شنیدند و شعرسرایی میکردند.»
روایت بیهقی از جشن نوروز در دربار سلطان مسعود غزنوی
تاریخ بیهقی در چند بند به برگزاری جشن عید نوروز در دوران حضور سلطان مسعود غزنوی در نیشابور در سال 431 هجری می پردازد. در تاریخ بیهقی ذکری از سفره هفت سین یا آتش بازی و... نمی شود. بر اساس روایت بیهقی، سلطان مسعود در این روز جشن برگزار می کرده و شاعران را دور خود جمع می کرده و مطربان را نیز به حضور می پذیرفته و در نهایت نیز به حضار هدیه داده می داده است.
بیهقی در کتاب تاریخ خود می نویسد: «روز پنجشنبه هجدهم ماه جمادی الآخر امیر به جشن نوروز بنشست و هدیه‌ها بسیار آورده بودند و تکلف بسیار رفت، و شعر شنود از شعرا که شادکام بود درین روزگار زمستان و فارغ‌دل و فترتی نیفتاد، و صلت فرمود و مطربان را نیز فرمود، مسعود شاعر {مسعود رازی که به علت یک رباعی مغضوب سلطان مسعود بود} را شفاعت کردند، سیصد دینار صلتی فرمود به نامه {طی نامه ای} و هزار دینار مشاهره {حقوق} هر ماهی از معاملات جیلم و گفت: هم آنجا می باید بود.»
بر اساس گزارش بیهقی، سلطان مسعود در ایام نوروز از برخی مغضوبان و زندانیان می گذاشت و به میمنت این روز، آنها را عفو کرده و حتی به آنها صله می داد. جشن نوروز در درباره غزنویان 5 روز ادامه داشت و طبق متن تاریخ بیهقی، شاه، دبیران و صاحبان دیوان در این ایام کار نمی کردند اما پس از پایان جشن نوروز مجددا به کار مشغول می شدند. بیهقی وضعیت دربار سلطان غزنوی پس از نوروز را اینگونه وصف می کند: «پس از نوروز کار حرکت پیش گرفت و بساختند بقیت آنچه ساخته بود. و صاحب دیوان سوری را گفت: بساز تا با ما آیی چنانکه به نشابور هیچ نمانی و برادرت اینجا به نشابور نایب باشد. گفت: فرمان بردارم و خود برین عزم بودم که یک لحظه از رکاب خداوند دور نباشم، آز آنچه به من رسید درین روزگار. و برادر را نایب کرد و کار بساخت. و نیز گفته بود (سلطان) که سوری را با خود باید برد که اگر خراسان شود صافی شود او را باز بشوراند. و نیز گفتند که بوسهل حمدوی این در گوش امیر نهاد. و بوالمظفر جمحی را امیر خلعت فرمود و شغل بریدی بر وی مقرر داشت و علویان و نقیب علویان را خلعت داد و بوالمظفر را بدو سپرد. قاضی صاعد امیر را درین روزگار یک بار دیده بود اما دو پسرش پیوسته به خدمت می آمدند.»
جشن نوروز در شرق افغانستان یادگار سلطان محمود و مسعود
برگزاری جشن نوروز مختص غزنویان نبوده است. سلجوقیان، خوارزمشاهیان و مغولان نیز این جشن را برگزار می کردند. با این حال، به گفته مورخان، برگزاری این جشن توسط سلطان محمود و مسعود باعث شد این آیین در قسمت شرقی افغانستان و به خصوص شهر غزنی رواج یافته و بعد از سقوط غزنویان نیز ادامه داشته باشد. شواهد تاریخی گویای این است که نوروز پس از غزنویان در دوران شاهان غوری و تیموریان نیز بر همان سیاق غزنویان در افغانستان برپا می شده است. به روایت تاریخ روضه الصفا «روضه مزار» در شهر مزار در همین دوره ساخته شده است، مردم روز اول نوروز در این روضه مصفا جمع می شدند وجشن نوروز را بر پا می داشته اند.
تاریخ‌نویسان می گویند که جشن‌های باستانی ایران در غزنی بیشتر از هر نقطه دیگر شرق افغانستان تجلیل می شده است و علت این امر هم نفوذ فرهنگ ایرانی در بین پادشاهان سنتی این شهر یعنی محمود و مسعود غزنوی و رواج اعیاد سنتی ایرانیان در بین این پادشاهان و بالطبع، مردم این شهرها بوده است.
دیدگاه