نگاهی به اِشکال‌های گفتاری و نوشتاری امروز

پاسداشت زبان فارسی و برطرف کردن اشکال‌ها، نمی‌تواند به چندنوشته، برنامه، کتاب و جزوه منحصر باشد و اگر هر روز هم یادآوری شود، تکراری نخواهد بود و تأثیرخود را خواهد گذاشت.

بدین منظور بر آن شدیم تا برخی اشکال‌های رایج امروزی را که در گفتار و نوشتار مردم، فراوان دیده و شنیده می‌شود، یادآوری و اصلاح کنیم تا شاید بتوانیم در راه درست خواندن و درست نوشتن واژه‌ها، اصطلاح‌ها، عبارت‌ها و درنهایت برای پاسداشت زبان فارسی قدمی برداریم.

حرف (پ)

پُرتِقال / پُرتِغال

پُرتِقال، با (ق) نام میوهٔ معروف است و پُرتِغال، با (غ) نام کشوری در اروپای غربی است. بهتر است هرکدام با املای درست خود نوشته شوند.

پولِ خُرد / پول خورد

(خُرد) درزبان فارسی صفت است. به معنای کوچک، ریز، ریزه، ریزشده، و اندک و کم بهاست. (خورد) فعل ماضی ساده، ساخت سوم شخص مفرد است یا همان بُن ماضی ازمصدر (خوردن). خُرد در معنای کوچک و ریز در واژه‌هایی مانند: خُرد اندام، خُردسال و خُردشده به کار می‌رود. پول خُرد نیز ازاین دسته است. یعنی پولی که به لحاظ ارزش، کم بهاست و وقتی که سکّه رایج بود، به سکه‌های کم ارزشتر، (پول خُرد) گفته می‌شد. گاهی (پول خورد) می‌نویسند که نادرست است. خورد در واژه‌هایی مانند: خورد وخوراک، زد وخورد، خوردوخوراب، بازخورد و... دیده می‌شود. فعل (خورد) با صفت (خُرد) هم آوایی دارند ولی در نگارش متفاوتند. لذا به املای آن‌ها باید توجه کرد.

پیش غازی، مُعَلَّق بازی / پیش قاضی معلق بازی

بسیاری ازحروف در زبان فارسی هم آوایی دارند: (ح، ه)، (س، ص)، (ق، غ)، (ت، ط)، (ز، ذ، ض، ظ) و (ء، ع) به همین سبب بسیاری از واژه وترکیب هانیز هم آوا می‌شوند. یعنی از نظرشنیداری وصوتی، همصدا یا هم آوایند، ولی درنگارش متفاوتند. این هم آوایی باعث ایجاد غلط املایی می‌شود. مانند همین مَثَل و حکمت: (پیش غازی، مُعلّق بازی)، که اغلب هنگام نگارش (پیش قاضی) می‌نویسند.

درصورتی که (پیش غازی) درست است. غازی، اسم فاعل از ریشهٔ (غ ز و) در عربی علاوه بر معنای جنگجو، به معنی ریسمان باز و معرکه‌گیر است. (پیش غازی، مُعَلَّق بازی) یعنی این که در حضور معرکه‌گیر و ریسمان‌باز که در هنرهای گوناگون ماهر و مجرّب است، مُعَلّق زدن، کار بسیار ناچیز و بی‌اهمیتی است. به عبارتی دیگر در حضور چنین استاد کاملی، این کارها پیش پا افتاده و سبک است و هنر محسوب نمی‌شود. بیشتر مردم این ترکیب را مانند برخی ترکیب‌های دیگر، شنیده‌اند ولی ننوشته‌اند. به همین سبب موقع نوشتن (غازی) را با (ق) و (ض) می‌نویسند: (قاضی). لازم است با املای درست آن (غازی) نوشته شود. البته گاهی حرف (و) درمیان می‌آورند و سؤالی می‌کنند: (پیش غازی و مُعَلَّق بازی؟) که شکلی دیگر از همین مثَل است و ایرادی ندارد.

منبع: ایسنا