بازتاب یک ذهن روشن بر بوم تیره
بهجت صدر از جمله هنرمندان پیشرو در هنر نوگراست. او از جمله نقاشان مطرح مدرنیست شناخته میشود که با درک انتزاع نقاشانه، در آثار خود به جسنیت‌گریزی اشاره کرده است. آثارش جسورانه و خشن بود و برخی پژوهشگران هنر معتقدند او ورای جنسیت به آثار خود معنا بخشیده است.
تاریخ زنان نقاش ایرانی ناگفته های بسیار دارد. این هنرمندان با نگرش منحصر به خود که بازتاب ذهن روشنشان را بر بوم نقش زدند و با این حال گاه این بازتاب نورانی به رنگ‌های تیره نیز درآمد.
بهجت صدر از جمله هنرمندان پیشرو در هنر نوگرا به شمار می‌رود. او از اولین زنان هنرمند ایرانی محسوب میشود که در عرصه بین‌الملل نیز حاضر شد.
خلق اثر با رنگ روغن‌های سرد و مات بر سطوح مختلفی مانند آلمینیوم و خلق کلاژهای ترکیبی عکس و نقاشی از آثار پنج دهه این هنرمند است. او همگام با شیوه خلق اثرِ بدونِ فرم، به نوعی کنش‌گرایی به شیوه «اکشن پینتینگ» روی آورد. طی این دوره بود که با تکنیک رنگ‌گذاری یا برداشتن رنگ با کاردک، ترکیب‌بندی‌هایی موزون همراه با خطوطی پرانعطاف را خلق می‌کرد.
برداشتن رنگ تکنیکی بود که بهجت صدر در دوره‌ای طولانی انتخاب کرده بود. آثار او اغلب با پاشیدن و سپس ریختن رنگ شکل می‌گرفت. او در ابتدا رنگ غلیظ را روی سطحی ریخته و بر سطح تابلو پخش می‌کرد. اینچنین بود که او شکل انتزاعی مورد نظر خود را پدیدار می‌ساخت. حرکت دست در این روند سریع و ماهرانه صورت می‌گرفت تا پیش از خشک شدن رنگ، اشکال و بافت‌هایی به صورت نگاتیو، در تعبیر هنرمند، بر سطح اثر نمایان شود. او به این شیوه خطوطی پهن و سطوحی مواج را شکل می‌داد تا اثری آبستره و مدرن خلق کند و به همین اسباب، آثارش از بومی‌سازی به دور می‌ماند.
صدر در مورد تکنیک کارهایش گفته بود: «کنتراست‌ها را دوست داشتم، خیلی زود قلم‌مو را کنار گذاشتم و کاردک را به دست گرفتم. دوست داشتم به جای رنگ گذاشتن، با کاردک رنگ را از روی بوم بردارم. قلم‌مو اصلاً راضی‌ام نمی‌کرد...». سعی او در ادامه بر این بود که ما به ازای طبیعت بیرونی را با الفبای نقاشی انتزاعی در هم بیامیزد و به تصویر بکشد و در در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی نمایشگاه‌های قابل توجهی را در نقاط مختلفی از دنیا برگزار کرد.
گرچه رنگ‌های تیره، سرد و سیاه غالب آثار او را شکل داده است اما روند دگرگونی رنگ و ترکیب‌بندی آثار این نقاش زن، اغلب با منطق مدرنیستی و نظم پایدارش شناخته شده است. صدر نخستین زن نقاش ایرانی بود که به هنر نوگرا و مدرن روی آورد و در کارهایش از آبستره و اصول نوآوری بهره گرفت.
هجت صدر از جمله نقاشان مطرح مدرنیست شناخته میشود که با درک انتزاع نقاشانه، در آثار خود به جسنیت‌گریزی اشاره کرده است. نقاشان جنسیت‌زدا تلاش کردند تا از کلیشه‌های جنسیتی بگریزند و به جهان خود فارغ از مسائل جنسیتی نگاه کنند.
گفتنی‌است که ریشه‌های ایجادِ نگاهِ هنرِ مردانه و زنانه را می‌توان در اندیشه قرن هفدهم جُست؛ از آن زمان که هنر از مفهوم «مهارت» به مفهوم «زیبا» تغییر یافت؛ ارتباط الزامی خود را با پیشه‌وری، سودمندی و نیاز از دست داد و به این ترتیب بافتنی‌ها، وسایل تزیینی که اغلب هنر دست زنان بود از تاریخ هنر خارج شد.
طبیعتی که صدر به تصویر کشیده، خشن، زمخت و تاریک وصف شده است؛ آثاری با رنگ‌های اغلب تیره که بر پس زمینه چیره شده است. پژوهشگران درباره آثار این هنرمند نقاش گفتند که او ورای جنسیت به آثار خود معنا بخشیده است. صدر نیز در این باره گفته بود:«آثارم جسورانه و خشن و مردانه بود. به رنگ‌های تیره و زاویه‌های تند بیشتر مایل بودم. مثلا یادم می‌آیند در کلاس کمپوزیسیون یک‌بار بچه‌های فقیر را کنار آتش سرخ کشیدم؛ بچه‌هایی همه سیاه.»
بهجت صدر سال ۱۳۳۳ پایان‌نامه‌هنری خود در رشته نقاشی را از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران دریافت کرده بود. او پس از اینکه دو کمک هزینه تحصیلی برای ایتالیا و فرانسه را دریافت کرد، به ایتالیا مهاجرت کرد و وارد دانشکده‌ی هنرهای زیبا ناپل شد. اثر این هنرمند در بیست‌وهشتمین بی‌ینال ونیز، ایتالیا شرکت داده شد. او نخستین جایزه بین‌المللی‌اش را از دوسالانه ونیز دریافت کرد.
بعضی پژوهشگران معتقدند که برخی آثار آبستره از این هنرمند یادآور پردیس و باغ‌های پارسی است. فرهنگ بنزیت (از منابع نقد و بررسی کار نقاشان، مجسمه سازان و طراحان و قلمزنان جهان) درباره او نوشته است: « نقاش و کالژیست ایرانی که سازنده کارهای تجریدیِ غنایی و از نمایندگان هنر غیر صوری است که ترکیب بندی های غنایی و خوشنویسانه را در ابعاد بزرگ مطرح میکند؛ تضاد و جهش رنگ در کار او دیده میشود.»
در مقالات آورده شده است که امیلیو ویلا ـ شاعر، هنرمند تجسمی، مترجم و منتقد هنری ـ در متنی با عنوان تصویرگر بهشت خود، در مورد بهجت صدر چنین نوشته است: «این موردی شگفت انگیز است که هنرمندی ایرانی که بی شک زیر تاثیر بیان اروپایی نقاشی جدید است در چمبره ی تناقضی درمان ناپذیر بین معرفت و اسطوره، توانسته این تناقض را در خدمت کمپوزیسیونی درخشان و سرشار از کیفیت های ابتدایی قرار دهد چنانکه بی خیانت به نوآوری های غربی بتواند ریشه های عمیق آن را حفظ کرده و شدت بخشد .بدین سان بهجت صدربه ترسیم بهشت خود می پردازد و قدرت قلم او نه چندان برانگیخته از ذوق های مینیاتوری و میناکاری ایرانی، که مُلهم از پیگیری های مرموز در راه های نهان است .نقاشی های صدر در جهان مدرن و پر اضطراب، ایده الهای قدیمی روشنایی و نور اصیلِ مفقود را به ما باز می گرداند.»
این هنرمند هشتم خرداد ماه سال ۱۳۰۳ در اراک متولد شد و در ۱۹ مرداد ماه ۱۳۸۸ دچار سکته قلبی شد و درگذشت؛ با وجود اینکه این هنرمند در سال‌های پایانی دهه شصت متوجه بیماری سرطان شد بود اما خلق اثر را ادامه داد.
دیدگاه