فرود اضطراری بازار گردشگری
ایران با داشتن ۳۹هزار اثر ثبت ملی و ۲۸ پرونده میراث جهانی در یونسکو پنجمین کشور جهان از نظر داشتن جاذبه‌‌‌های میراث‌‌‌فرهنگی است. از نظر جاذبه‌‌‌های طبیعی، تنوع اقوام و عشایر و... نیز ایران کشوری جذاب برای گردشگران است. با این حال به گفته علی‌‌‌اصغر شالبافیان معاون سابق گردشگری وزارت میراث فرهنگی و گردشگری درآمد ایران با جمعیت حدود ۹۰ میلیون نفری تنها به ۶.۲ میلیارد دلار می‌رسد.
در مقابل مغولستان به عنوان یکی از کم‌‌‌تراکم‌‌‌ترین کشورهای جهان و آسیا که ۴۵درصد یعنی ۱.۶ میلیون از جمعیت سه و نیم میلیون نفری آن در اولان‌‌‌باتور، پایتخت این کشور زندگی می‌کنند، ۱.۳ میلیارد دلار از گردشگری کسب درآمد داشته است. عمده بار توریسم این کشور روی گردشگری عشایر است و گردشگران زیادی از اروپا و آمریکا برای تجربه این سبک زندگی به این کشور سفر می‌کنند. در ایران وضعیت توریسم عشایر با وجود تنوع عشایر بختیاری، کرد، لر، قشقایی، بلوچ، شاهسون و... چندان مطلوب نیست، این حوزه مخاطبان محدودی دارد و در ماههای اخیر نیز با چالش‌‌‌های بیشتری مواجه شده است. در گفت‌‌‌وگو با محمد ملکشاهی فعال حوزه توریسم عشایر درباره وضعیت این حوزه از توریسم و چالش‌‌‌های آن پرسیدیم.
در ماههای اخیر وضعیت تورهای عشایری چطور بوده است؟
پس از پایان همه‌گیری کرونا، شاهد رشد صنعت توریسم در جهان بودیم و در مواردی حتی برخی کشورها رشد بیشتری نسبت به قبل از پاندمی داشتند. مشکل توریسم در ایران چه بود؟
در یک دوره پس از پایان کرونا، شرایط کشور به گونه‌ای پیش رفت که گردشگران غربی تمایل کمتری برای سفر به ایران داشتند و در فهرست جامعه هدف وزارت میراث فرهنگی و گردشگری هم قرار نگرفتند. در مقابل جمعیت بالای توریست ورودی از کشورهای همسایه و همجوار به ایران هستند که مخاطبان تور عشایری به حساب نمی‌‌‌آیند.
کشورهای همسایه این سبک زندگی را در کشورشان دارند. روس‌ها و چینی‌ها به عنوان اولویت‌های متولی گردشگری هم این سبک گردشگری برایشان جذاب نیست. در مقابل کشورهای اروپایی و آمریکایی به این سبک زندگی علاقه‌مند هستند و تمایل به تجربه آن دارند.
اگر بخواهید مشکل توریسم عشایری را اولویت‌‌‌بندی کنید، مهم‌ترین چالش‌‌‌ها چیست؟
مشکل ما در توریسم عشایری بازار است. اخیرا گروه‌هایی روی جذابیت‌های این شیوه از توریسم سرمایه‌گذاری کردهاند، ولی گردشگران علاقه‌مند به واسطه شرایط کشور به ایران سفر نمی‌کنند. از سوی دیگر به واسطه پرهزینه بودن این تورها، در حوزه گردشگری داخلی هم با اقبال زیادی مواجه نیستند.
در یک سال گذشته که شاهد تحولاتی در منطقه هستیم. گردشگران زیادی که برای سفر به تور عشایری در ایران رزرو خود را انجام داده بودند سفرشان را لغو کردند. در این بازه زمانی در دوره‌‌‌ای پروازها کنسل شد، برخی توریستها از ترس اینکه این اتفاق بار دیگر بیفتد تصمیم گرفتند سفرشان را لغو کنند. ما حتی برای بهار ۲۰۲۵ رزرو داشتیم که آنها را هم از دست دادیم.
توریست‌‌‌هایی که قصد سفر به ایران داشتند از چه کشورهایی بودند؟
ما می‌توانیم از درس‌‌‌‌‌‌آموخته مغولستان برای توسعه توریسم عشایری استفاده کنیم. آنها برای سال‌ها مجموعه‌‌‌ای از فستیوال‌های عشایری برگزار کردند که مخاطبان آن سال به سال افزایش یافت. تداوم روی برندینگ گردشگری عشایر باعث شده مغولستان در این زمینه شناخته شود و کسب‌وکارهای مرتبط با آن نیز رونق یابد. در سال‌های اخیر شاهدیم که عشایر هم وارد کار شده‌‌‌اند و خدمات گردشگری را به توریستها ارائه می‌دهند. در واقع ما در مغولستان شاهد یک فعالیت مداوم و بلندمدت از طرف نهادهای بالادستی در حوزه توریسم عشایری هستیم. همین موضوع سبب سرمایه‌گذاری کسب و کارها در زمینه گردشگری عشایر شده، موضوعی که در ایران مغفول مانده است.
فارغ از برگزاری فستیوال‌‌‌ها و جشنواره‌‌‌ها برای رونق این مدل از گردشگری چه باید کرد؟
گردشگری عشایر می‌تواند بخشی از دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی ایران باشد و ظرفیت‌‌‌های توریسم ایران را معرفی کند، کمتر کشورهایی در دنیا این سبک زندگی را همچنان حفظ کردهاند و می‌توانند آن را به توریستها معرفی کنند. ما باید در ایران نگاه بدبینانه به توریستها را کنار بگذاریم تا بتوانیم به درآمدهای حاصل از این صنعت دست پیدا کنیم. متاسفانه شاهدیم که بسیاری از کشورهای دنیا هشدار قرمز برای سفر به ایران صادر کردهاند. اگر این هشدار به واسطه دیپلماسی لغو شود، توریسم عشایری ظرفیت زیادی دارد که گردشگران به کشورمان سفر کنند. به علاوه ورود توریستها به بهتر شدن رابطه بین کشورها کمک می‌کند و با بهبود ارتباط بار دیگر توریسم تقویت می‌شود. به علاوه یکی از بهترین راه‌هایی که می‌تواند به جلوگیری از ایران‌هراسی کمک کند صنعت توریسم است. گردشگران پس از سفر تجربه خود را برای شبکه آشنایانشان تعریف کرده و آن را با دیگران در شبکه‌‌‌های اجتماعی به اشتراک می‌‌‌گذارند که همین موضوع می‌تواند جلوی ایران‌هراسی را بگیرد.
دیدگاه