در جوان‌ترین جشنواره فجر چه خبر است؟
«سرو سیمین» که در مجموعۀ جشنواره فجر، نوپاترین به شمار می‌آید، امسال به نهمین دوره رقابت‌ها رسیده و قرار است پس از حدود پنج روز نمایش آثار فاخری از ایران و دیگر کشورها، برگزیده‌های آن معرفی شوند. اما در نهمین جشنواره سرو سیمین چه گذشت؟
نهمین دوره از این جشنواره، که از نظر زمانی آخرین بخش از مجموعه جشنواره‌های فجر است، از دوم اسفندماه ۱۴۰۳ در موزه هنرهای زیبا در کاخ سعدآباد تهران آغاز شده و با تمدید زمان آن قرار است نمایش آثار تا جمعه دهم اسفندماه ادامه داشته باشد.
این جشنواره با شعار «وفاق ملی و تنوع فرهنگی» و با هدف ارتقاء جایگاه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی ایران در سطح جهانی طراحی و اجرا شده است. در این دوره، بیش از ۷ هزار و ۴۰۰ اثر داخلی و ۱۹۸ اثر خارجی از ۲۰ کشور دریافت شد که ۲۰۱ اثر به عنوان برگزیده در این جشنواره به نمایش درآمد.
جشنواره فجر صنایع دستی در دو بخش اصلی و جنبی برگزار شده است: بخش اصلی شامل نمایش و ارزیابی صنایع دستی فاخر از منظر کیفیت، نفاست، فن ساخت، زیبایی‌شناسی و هویت و بخش‌های جنبی شامل بخش‌هایی مانند «همای هنر» (تجلیل از چهره‌های ماندگار)، «ترنج سیمین» (تقدیر از زنان تأثیرگذار)، «نقش‌آفرین نوین» (حمایت از هنرمندان کمتر شناخته‌شده)، «نشان فردا» (تمرکز بر هنرمندان جوان)، «نگاه مخاطب» (انتخاب برترین اثر از نگاه مردمی)، «جایزه وفاق» (نمایش وحدت اقوام ایرانی) و «جایزه ویژه دبیر» (اثری که روح جشنواره را به نمایش درآورد) است.
داوری آثاری که به مرحله ارزیابی رسیده‌اند، از روز جمعه سوم اسفندماه آغاز شده است و برگزیده‌ها غروب دوشنبه ششم اسفندماه معرفی می‌شوند. هیأت داوران این دوره، متشکل از کارشناسان ملی و بین‌المللی بوده است. از داوران بین‌المللی می‌توان به «بابی جورماواتی» از اندونزی، «نورماروکسانا آماریلا» از آرژانتین، «ساندیپ کومار» از هند و «سیتی چای اسمانچات» از تایلند اشاره کرد. داوران ملی نیز شامل اردشیر مجرد تاکستانی، محمدتقی آشوری، محمدحسن گلچین‌پور و دیگر اساتید برجسته هستند.
از ویژگی‌های قابل توجه جشنواره امسال، نمایش آثار فاخر و باکیفیت از هنرمندان برجسته بود؛ آثاری که بیشتر «تک نسخه» و حتی غیرقابل تکرار هستند و به نظر می‌آید راه یافتن این آثار تا این مرحله، آنچنان که مریم جلالی، معاون صنایع دستی گفته است مسیر ورود به حراج صنایع دستی را طی می‌کند.
تاکید بر روش تولید بومی و سنتی، جنبه‌های زیست محیطی و پایداری و ویژگی‌های فرهنگی خاستگاه اثر از ملاک‌های انتخاب به شمار می‌آید، با این وجود به گفته برخی هنرمندان، آثاری هستند که صنایع دستی به شمار می‌آیند اما مجوز ورود به جشنواره فجر صنایع دستی برای آنها هنوز صادر نشده است و از مرحله ارزیابی باز مانده‌اند. یکی از هنرمندان شرکت‌کننده در نهمین جشنواره صنایع دستی که در زمینه ساخت سنتی ساز فعالیت دارد و اثرش به مرحله ارزیابی رسیده است، به ایسنا می‌گوید: چهار سال پیش نیز در این جشنواره شرکت کرده بودم اما به دلیل قرار نداشتن سازسازی در دسته‌بندی‌های داوری، اثری در این بخش مورد بررسی قرار نگرفت اما امسال، با اضافه شدن این رشته به بخش رقابتی، ساخت ساز به بخش داوری راه یافته است، که این یک پیشرفت مهم در جشنواره است.
این آثار امسال در سه طبقه از موزه هنرهای زیبا در کاخ سعدآباد به نمایش گذاشته شد، اما نوپا بودن این جشنواره و همچنین در دسترس نبودن مکان نمایش آن (کاخ سعدآباد)، این جشنواره جوان فجر را به اندازه دیگر جشنواره‌های فجر چندان بر سر زبان ننداخت. مشاهدات ایسنا از این جشنواره و گفت‌وگو با برخی هنرمندان حاضر در آن نیز گویای آن است که جشنواره صنایع دستی پس از 9 دوره برگزاری همچنان به تبلیغ و معرفی بیشتری نیاز دارد تا در قامت جشنواره‌های فجر درآید.
طبق آنچه مشاهده شد بیشتر بازدیدکنندگان جشنواره صنایع دستی نیز دانشجویان و دانش‌آموزان بودند. دانشجویانی که از آنها پرس‌وجو شد، از طرف دانشگاه‌های خود و اغلب از رشته صنایع دستی به نمایشگاه آمده بودند. نظرات آنها در مورد آثار متنوع بود؛ برخی آثار را جالب و حرفه‌ای دانسته و برخی دیگر تحت تأثیر مهارت بالای هنرمندان قرار گرفته بودند، به‌طوری که برخی احساس می‌کردند ممکن است هرگز به چنین سطحی نرسند. از سوی دیگر، برخی دانشجویان این نمایشگاه را الهام‌بخش می‌دانستند و آن را فرصتی برای تصور آینده حرفه‌ای خود ارزیابی کردند.
با وجود اینکه آثار برگزیده از تمام استان‌ها در این نمایشگاه حضور دارد اما فراوانی آثار ارائه شده از استان‌های تهران، اصفهان و فارس بیشتر به چشم می‌آید و به نظر می رسد با توجه به رویکردی که جشنواره فجر در معرفی و حمایت از هنرهای سنتی دارد، ضرورت دارد هنگام ارزیابی برای راه یافتن آثار به جشنواره فجر، گستره جغرافیایی هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران بیشتر مدنظر قرار گیرد.
از ویژگی‌های قابل توجه این دوره از جشنواره فجر صنایع دستی، امکان رأی‌گیری دیجیتال برای آثار بود. در کنار هر اثر، نام هنرمند، نوع اثر و استان محل فعالیت او درج شده و بارکدی در نظر گرفته شده بود تا بازدیدکنندگان بتوانند با اسکن آن، به اثر مورد علاقه خود رأی دهند. این روش نه‌تنها تعامل بیشتری میان بازدیدکنندگان و آثار ایجاد کرده، بلکه به هنرمندان نیز بازخورد مستقیمی از مخاطبان ارائه داده است.
از بخش‌های جنبی جشنواره، برگزاری نمایشگاه فروش صنایع دستی است که در محوطه بیرونی موزه هنرهای زیبا در کاخ سعدآباد برپا شده است. در این نمایشگاه، از هر استان یک نماینده حضور داشت که آثار خود را، شامل ظروف سرامیکی و سفالی، میناکاری، گلیم، فرش، سفره کردی، صنایع چوبی و صدف‌سازی، برای فروش عرضه کرده‌اند.
با این حال، بیشتر فروشندگان از شرایط این نمایشگاه ناراضی بودند. تاکید بیشتر آنها بر این بود که محل برگزاری نمایشگاه مناسب نبوده است؛ چراکه دسترسی به آن دشوار بوده و مسیر و امکانات محدودی برای رفت‌وآمد دارد. همچنین، زمان برگزاری جشنواره و نمایشگاه صنایع دستی آن با انتقاد زیادی همراه بود، به گفته هنرمندان شرکت‌کننده، برگزاری جشنواره و نمایشگاه در فصل سرما و همچنین در روزهای ابتدایی هفته (شنبه تا دوشنبه) باعث کاهش چشمگیر تعداد بازدیدکنندگان شده است. از این‌رو، بسیاری از فروشندگان در نمایشگاه جنبی جشنواره فجر به ایسنا گفتند در چند روز برپایی این جشنواره آنچنان فروشی نداشته‌اند که حتی هزینه‌های رفت‌وآمدشان جبران شود.
جشنواره بین‌المللی فجر صنایع دستی هرچند سعی دارد نشان دهد فرصتی برای نمایش و معرفی آثار هنرمندان ایرانی است و نقاط قوتی مانند کیفیت بالای آثار، اضافه شدن بخش‌هایی جدید به داوری و امکان رأی‌گیری دیجیتال دارد، اما چالش‌هایی نیز در برگزاری آن به چشم می‌آید؛ انتخاب زمان و مکان نامناسب برای نمایشگاه فروش صنایع دستی، از جمله انتقادات جدی شرکت‌کنندگان بود که می‌تواند در دوره‌های بعدی مورد توجه قرار گیرد. افزون بر این، نیاز است درباره ماهیت آثاری که به جشنواره راه می‌یابند و ملاک‌های انتخاب و سرانجام آنها، بیشتر اطلاع‌رسانی شود و این جشنواره جوان به مردم بیشتر معرفی شود.
دیدگاه