«در مقام مثنوی» منتشر شد/ یک پرداخت موسیقایی مهم در ادبیات

«مثنوی در آواز ابوعطا»، «مثنوی در آواز بیات ترک»، «مثنوی در آواز افشاری»، «مثنوی در آواز دشتی»، «مثنوی در آواز بیات کرد بیات»، «مثنوی در دستگاه شور»، «مثنوی در دستگاه نوا» آثاری هستند که در مجموعه اول منتشر شده‌اند. ضمن اینکه «مثنوی در آواز بیات اصفهان»، «مثنوی در دستگاه همایون»، «مثنوی در دستگاه سه گاه»، «مثنوی در دستگاه چهارگاه»، «مثنوی در دستگاه ماهور»، «مثنوی در دستگاه راست پنجگاه» هم آثار مجموعه دوم را تشکیل می‌دهند.

سیامک جهانگیری در توضیح این اثر موسیقایی نوشته است:

اگرچه قالب مثنوی در ادبیات ایران از نظر فرم مشخصات ویژه ای دارد و در محتوا نیز نقش روایت گری دارد، که می‌تواند در برگیرنده مضامین متنوعی از غنایی و حماسی باشد. در موسیقی نیز با همین عنوان در برخی آوازها با دستگاه‌های موسیقی ایرانی قالب فرمال معینی را نمایان کرده روایت گری خود را در معرفی محتوای مُدال هر آواز یا دستگاه ارائه می‌کند. از این رو مثنوی در موسیقی ایرانی غالباً در انتهای هر دستگاه یا آواز اجرا می‌شود و بیانگر چکیده‌ای از ساختار مدهای اصلی آن دستگاه یا آواز است که شنونده با شنیدن آن به عصاره اصلی دستگاه یا آواز مربوطه پی خواهد برد.

قالب مثنوی در ادبیات فارسی از محبوبیت بسیار و نیز سابقه‌ای طولانی برخوردار است. البته درباره سابقه مثنوی خوانی در موسیقی ایرانی و اینکه از چه زمانی این امر مرسوم و متداول شده اطلاع دقیقی و موثقی در اختیار نیست.

با اینکه قالب مثنوی به طور معمول به روایت داستان با شرح واقعه‌ای می‌پردازد، اما در مقطع معنی از آن و در لابه لای خط داستان شاعر چند بیتی را بیان مفهوم کلی و فراگیر اختصاص می‌دهد تا نتیجه یا چکیده‌ای را با تاکید به مخاطب خود یادآور شود. منطقی به نظر می‌رسد که ابیاتی که در ردیف آوازی به کار می‌روند از همین دست ابیات انتخاب و خوانده شوند. مثنوی در اوزان عروضی متنوعی سروده می‌شوند. اما در ردیف آوازی از وزن معروف «فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» (وزن مورد استفاده در مثنوی معنوی مولوی) بیشتر استفاده می‌شود. در مجموعه حاضر نیز اشعاری با همین وزن در غالب مثنوی و غزل انتخاب و خوانده شده است.

گوشه مثنوی به طور معمول در تمامی دستگاه‌ها / آوازها اجرا نمی‌شود، اما می‌توان با این رویکردآن را در تمامی دستگاه‌ها / آوازها روایت و اجرا کرد. در این مجموعه تلاش بر این بوده تا علیرغم اجراهای مختلف از مثنوی‌های موجود، در تمامی آوازها و دستگاه‌ها با بیان شخصی و برداشتی از اجراهای متداول، به روایت این فرم پرداخته شود، به گونه‌ای که در برخی از اجراها با بسط و گسترش در فضای مدال و پردازش ملودی در قالب ساختار مثنوی به اجرایی دیگرگونه دست یافت.

به جهت معرفی و توالی درجات هر مُد، که معمولاً از گستره صوتی بم به زیر در حرکت است، انتخاب کوک به فراخور گستره صدای خواننده در هر اجرا متفاوت و متنوع است و این مهم به دلیل تنوع و توانایی کوک ساز به خوبی قابل اجراست. ضمناً باید خاطر نشان کرد که این مجموعه در فضای غیراکوستیکی به صورت همزمان اجرا و ضبط شده از این رو ممکن است در لحظاتی بسیار کوتاه و گذرا نوفه محیطی در ضبط شنیده شود که تا حد امکان سعی در پالایش آن شده است.