زنـگ خطر کاهش ساخت فیلم‌های سـینمایی در ایران/ آیا پای سختگیری سازمان سینمایی در میان است؟
یکی از مشخصه‌هایی که در تیم سینمایی دولت سیزدهم به چشم می‌خورد، کاهش قابل‌توجه پروانه ساخت بوده است؛ اتفاقی که در ماه‌های نخست روی کارآمدن تیم سازمان سینمایی جدید، برای مدتی رسانه‌ای و سبب بروز برخی حواشی نیز شد.
از آن زمان تا امروز، مرحله صدور پروانه ساخت به همان شیوه پیش رفت و به‌دلیل حواشی مختلفی که سینما در برهه‌های مختلف این دولت تجربه کرد، چندان مورد تجزیه و تحلیل قرار نگرفت.
آمار قابل‌تامل 44 پروانه ساخت در 220 روز
16 آبان‌ماه سال 1400، محمد خزاعی طی حکمی، اعضای جدید پروانه ساخت را معرفی می‌کند؛ اعضایی که یک روز پس از دریافت این حکم، در نخستین جلسه خود، چند خروجی را برای پروانه ساخت اعلام می‌کنند. با گذشت زمان اما از شتاب این خروجی‌ها کاسته شد تا جایی‌که این شورا، از 15 آبان تا 29 اسفند، تنها 10 پروانه ساخت صادر می‌کند. طی امسال که 85 روز از سال می‌گذرد نیز این شورا، 34 پروانه ساخت صادر کرده است. این میزان صدور پروانه ساخت که 44 مورد طی 220 روز است، در مقایسه با آمار سالیان اخیر صدور پروانه ساخت، بسیار اندک است. در سال 97، 88 پروانه ساخت سینمایی و غیرسنمایی، در سال 98، این تعداد به 144 و در سال 99 نیز به 352 مجوز رسید. در سال 1400 نیز 156 پروانه ساخت صادر شد که خود گویای کاهش تدریجی این آمار است به‌خصوص آنکه 149 مجوز سال 1400 طی 9 ماهه ابتدایی سال گذشته صادر شد و در سه ماه پایانی سال گذشته، تنها هفت پروانه صادر شد که این روال برای 85 روز امسال به 24 مجوز رسیده است که آمار عجیبی به حساب می‌آید. حال اگر نگاهی به آمار مشابه این زمان در سال گذشته بیندازیم، بیشتر در چندوچون این اوضاع قرار می‌گیریم. از 16 آبان 1399 لغایت 23 خردادماه 1400، 172 پروانه ساخت سینمایی و غیرسینمایی صادر شد که 138 مورد بیشتر از مدت مشابه امسال است. این آمار نشان می‌دهد در سال گذشته، مجوزهای ساختی برای انیمیشن بلند، سریال، فیلم ترکیبی و فیلم نیمه‌بلند داستانی صادر شده است، حال آنکه در شورای کنونی، حتی یک مجوز نیز در این حوزه‌ها صادر نشده و تمامی مجوزهای ساخت شورای جدید در حوزه فیلم بلند داستانی سینمایی، غیرسینمایی، مستند و فیلم کوتاه داستانی بوده است. برهمین اساس، شورای پروانه ساخت جدید، طی 220 روز اخیر، 24 پروانه ساخت سینمایی، پنج پروانه ساخت غیرسینمایی، 6 مستند و 9 فیلم کوتاه داستانی صادر کرده است.
آیا پای سختگیری سازمان سینمایی در میان است؟
در نخستین روزهای آذرماه سال گذشته بود که بیژن نوباوه به‌عنوان یکی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس و یکی از اعضای شورای پروانه نمایش در گفت‌وگویی اعلام کرد بیش از 30 فیلم مساله‌دار در دولت قبلی موفق به دریافت پروانه نمایش شده‌اند و این فیلم‌ها باید دوباره مسیر دریافت این پروانه را طی کنند. همین اظهارنظر کافی بود تا حاشیه پررنگی، دامن سینمای ایران را بگیرد. بسیاری از سینماگران علیه این اظهارات موضع گرفتند و به اظهارنظر درباره آن پرداختند. در همین گیرودار، پای پروانه ساخت نیز به میان کشیده شد و خبرهای غیررسمی حاکی از سختگیری در زمان پروانه ساخت بود؛ هرچند این موضوع، هیچ‌گاه به شکلی رسمی، رسانه‌ای نشد. این سختگیری که به‌منزله صافی‌گرفتن از دروازه ورود به تولید فیلم معنا می‌داد، طبق تفسیر جدید، بسیاری از مشکلات این حوزه را حل می‌کرد، ضمن آنکه طبیعی بود که سینماگران از سختگیری‌های این حوزه، رضایت چندانی نداشته باشند. به همین دلیل یکی از اصلی‌ترین دلایلی که می‌توان آن را در ارتباط با کاهش معنادار پروانه نمایش عنوان کرد، سختگیری‌های شورای پروانه ساخت در اعطای مجوزهاست. ضمن آنکه مشخص نیست سازمان سینمایی از چه بابت در این زمینه به شفاف‌سازی‌های رایج خود روی نمی‌آورد و آمار مشخصی را از این بابت اعلام نمی‌کند. به‌عنوان مثال اطلاعاتی که در سایت سازمان سینمایی ثبت شده حاکی از صدور پروانه ساخت برای 14 فیلم سینمایی از ابتدای امسال تا امروز است اما طبق اطلاعاتی که رسیده، این آمار، 24 فیلم است. با توجه به به‌روز بودن آمار سایت رسمی سازمان سینمایی، خیلی عجیب است که چرا این دو آمار با یکدیگر، اختلاف‌هایی دارند؛ اختلافی که مطمئنا در نتیجه به‌روز نبودن سایت نیست. پیگیری‌های ما نشان می‌دهد برای برخی پروژه‌ها، پروانه ساخت موقت (موافقت اصولی) صادر می‌شود که شاید این اختلاف 10 فیلم برای 85 روز اخیر، درنتیجه این اتفاق باشد که فیلم‌هایی که موافقت اصولی دریافت کرده‌اند، در سایت رسمی سازمان حضور ندارند. با توجه به اینکه اعضای شورای پروانه ساخت، تمایلی به انجام گفت‌وگو ندارند، ابعاد مختلف این موضوع، همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده و به قطعیت نمی‌رسد اما آنچه قطعی و مسلم می‌نماید، برخی سختگیری‌هایی است که در دوره جدید شورای پروانه ساخت برای پروژه‌های مختلف اعمال می‌شود و همین سختگیری‌ها سبب شده اعطای پروانه ساخت با کندی بسیاری به جلو پیش برود.
قهر سینماگران تا چه اندازه جدی است؟
دخیل‌بودن جشنواره‌های خارجی
در نیمه‌دوم سال گذشته، برخی زمزمه‌های سینمایی از آن حکایت داشت که بعضی از پروژه‌های سینمایی، بدون دریافت پروانه ساخت، قصد شرکت در جشنواره‌های سینمایی بین‌المللی را دارند. زمزمه‌ای که البته در آن زمان چندان جدی گرفته نشد اما وقتی به فهرست پذیرفته‌شدگان جشنواره فجر سال گذشته نگاه کردیم، متوجه شدیم این آمار، چندان هم بیراه نبود و چندین فیلم از سینمای ایران به‌بهانه حضور در جشنواره‌های عمدتا اروپایی، قید دریافت پروانه ساخت و شرکت در جشنواره فجر را زده‌اند. اتفاقی که به‌عنوان یکی از جدیدترین جریان‌های انحرافی سینمای ایران، قطعا برای امسال نیز تکرار خواهد شد و طی آن، صاحبان پروژه که عمدتا با سرمایه‌‌های بخش خصوصی اقدام به تولید فیلم می‌کنند، تمایل چندانی به طی‌کردن پروسه پروانه ساخت ندارند. البته که در این مسیر، آنها این اطمینان را دارند که اگر بخواهند روزی فیلم خود را در سینماهای کشور نمایش دهند، می‌توانند به سازمان سینمایی مراجعه کرده و پروانه ساخت و نمایش را به‌صورت توامان دریافت کنند. اینکه سازوکار سازمان سینمایی برای چنین مواردی به چه ترتیب است، چندان برای اهالی رسانه مشخص نیست ولی این گزاره، کاملا قطعی است که برخی پروژه‌ها با چنین هدفی، قید دریافت پروانه ساخت را می‌زنند و در زمان مقتضی نسبت به دریافت این مجوز اقدام می‌کنند. بنابراین آرمان سازمان سینمایی که دریافت پروانه ساخت پیش از آغاز فیلمبرداری است، چندان از سوی بسیاری از پروژه‌ها رعایت نمی‌شود. هرچند طی سالیان اخیر نیز بسیاری از پروژه‌ها به دلایلی ازجمله عدم‌رسانه‌ای شدن آن پروژه، در اثنای فیلمبرداری به سراغ پروانه ساخت می‌رفتند و چون تمام گیر پروانه ساخت به فیلمنامه است، آنها می‌توانند با دوباره گرفتن برخی سکانس‌ها، به همان چیزی برسند که مورد‌تایید شورای پروانه ساخت بوده است. البته که در این مسیر، برخی فیلم‌هایی که پس از فیلمبرداری به سراغ پروانه ساخت می‌روند، نسبت به اعمال تغییرات موردنظر شورای پروانه ساخت کوتاهی کرده و حاشیه‌ها در زمان پروانه نمایش دامن آنها را می‌گیرد. مخاطب هم بی‌آنکه از کم‌وکیف ماجرا مطلع باشد، اشکال را متوجه شورای پروانه نمایش دانسته و به آنها هجمه وارد می‌آورد.
به‌عنوان مثال فیلم ضد که در جشنواره سال گذشته رونمایی شد، پروانه ساخت خود را شانزدهم آذرماه سال گذشته دریافت کرد. یا مستانه مهاجر برای جوجه‌تیغی، مصطفی کیایی برای توتو و محمدحسین مهدویان برای مرد بازنده، جزء نخستین افراد معروفی بودند که در دوره این شورای جدید پروانه ساخت، موفق به دریافت مجوز شدند. البته که در این بین مواردی نیز وجود دارد، مثلا فیلم مسیح پسر مریم که در این شورا (با تمام سختگیری‌هایی که ادعا می‌شود، دارند) پروانه ساخت گرفت اما تاکنون موفق به نمایش ولو محدود نیز نشد.
باز هم باید کمی فرصت داد
در دوره جدیدی که سازمان سینمایی مشغول فعالیت است، باز هم باید به شورای پروانه ساخت وقت داد؛ حداقل تا پایان تابستان. رصد خبرنگار نشان داده که سه‌ماه تابستان، بر حجم متقاضیان پروانه ساخت افزوده می‌شود و باید تا آن زمان منتظر ماند تا نسبت به عملکرد یک‌ساله شورای پروانه ساخت جدید ارزیابی صورت داد و آن زمان قاطعانه نسبت به کاهش پروانه ساخت سخن گفت.
اگرچه در تمامی این ماه‌ها، صحبت‌هایی مبنی‌بر وجود سختگیری‌هایی در مسیر اعطای پروانه ساخت وجود داشته است اما این انتظار می‌رود که با توجه به رونق سینما و فاصله گرفتن روند تولیدات از زمان کرونا، فضای کار کمی بازتر شده و بیشترین میزان همکاری با سینماگران در زمینه تولیدات صورت بگیرد.
ضمن اینکه با توجه به اتفاق‌هایی که در جشنواره فجر سال گذشته رخ داد، بسیار بعید خواهد بود سازمان سینمایی بخواهد توصیه‌ای برای سختگیری‌های بیشتر از موارد نرمال همیشگی داشته باشد و تمام این موارد سبب می‌شود تا بپذیریم شورای پروانه ساخت، آن موجود سختگیرانه و بداخلاقی که ساخته‌ایم، نیست. اگرچه طی ماه‌های اخیر، بیشترین اعتراض سینماگران روی محدودیت‌های شورای پروانه نمایش است تا شورای پروانه ساخت و همین عامل سبب می‌شود امیدواری‌های بسیاری نسبت به تعامل این شورا با سینماگران وجود داشته باشد.
البته که در این 220 روز، برخی مصوبات این شورا، فیلم‌های جسورانه و ملتهبی بوده‌اند که قطعیت سختگیری این شوراها روی فیلمنامه‌های جسورانه را تا حدود زیادی منتفی می‌کند. بنابراین همان‌گونه که عنوان شد، باید به این شورا وقت داد تا با ارزیابی دقیق‌تر متوجه شویم راندمان شورای پروانه ساخت در مدت زمان فعالیت خود، به‌نفع سینما بوده است یا به‌ضرر کلیت فیلمسازان کشورمان.
شانزدهم آبان‌ماه سال 1400، محمد خزاعی طی حکمی، اعضای جدید شورای پروانه ساخت را معرفی می‌کند و در فاصله 220 روز فعالیت خود تنها 44 مورد پروانه ساخت تولید اثر سینمایی و غیر سینمایی صادر کردند. این تعداد مجوز کاهش فاحشی به نسبت مدت مشابه شورای پروانه ساخت قبلی دارد. لازم به یادآوری است که از اواسط سال گذشته، اختیارات صدور مجوز ساخت سریال‌ها شبکه نمایش خانگی از سازمان سینمایی گرفته شده و برعهده مجموعه صداوسیما قرار گرفت.
دیدگاه