از ظریف و خانیکی و زیدآبادی تا ابتکار و ناطق نوری در سوگ محمود دعایی

درگذشت حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی، مدیر موسسه اطلاعات و چهره سیاسی و فرهنگی در روز یکشنبه ۱۵ خرداد۱۴۰۱، موجی از اندوه و تاسف را برانگیخت و بسیاری از اهالی فرهنگ و سیاست را به واکنش برانگیخت. اگرچه در صدها پیام و سخن که در پی این ضایعه منتشر و گفته شد، وجوه مختلف زندگی و کارنامه فرهنگی و سیاسی دعایی مورد تاکید قرار گرفت، ولی یکی از مهم‌ترین میراث‌های این سیاستمدار و مطبوعاتی محبوب که همانا موسسه اطلاعات است، کم‌تر مورد توجه قرار گرفت.

برای آشنایی با آن‌چه سیدمحمود دعایی در پهنه مطبوعاتی کشور از خود به جا گذاشته است، سراغ چند تن از روزنامه‌نگاران پیشکسوت و باسابقه رفتیم و از آن‌ها درباره مدیریت روزنامه اطلاعات و دیگر بخش‌های این موسسه پرسیدیم که پاسخ‌های‌شان مُهر تاییدی دوباره بر اخلاق‌گرایی، میانه‌روی، دوراندیشی، جامع‌نگری، مردم‌گرایی، مدیریت درست و ساده‌زیستی این عالم بزرگ بود. که در ادامه آن را می‌خوانید.

ناطق نوری: دعایی همه را به بهشت می‌فرستاد

ناطق نوری، رییس اسبق مجلس درباره مرحوم دعایی گفت: «بدون مبالغه او مصداق کامل این فرمایش بوده است. آری، او یک روحانی متواضع، خوش اخلاق، ساده زیست، خوشبین به انسانها، رئوف و مهربان بود. او گرچه دارای اندیشه و بینش خاص بود و نسبت به مسایل سیاسی، فرهنگی، سیاست خارجی و داخلی نظر خود را داشت، لکن آنقدر روح بلند و وسعت نظر داشت که در جناح و گروه نمی گنجید. در پایان گفتارم را با جمله ای که در قالب شوخی به او می گفتم به پایان می برم.

به آن مرحوم می گفتم آقای دعایی اگر روز قیامت شما و مرحوم آیت الله انواری را مامور بهشت و جهنم انسانها کنند، به خاطر خوش نفسی و نگاه مهربانانه تان به انسانها هیچکس را به جهنم نمی فرستید. خداوند روحش را شاد و با اجداد طاهرینش محشور گرداند.»

خانیکی: دعایی، استاد تعادل

هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه و مدیر انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات :«او به راستی تجسد انسان در دوران ما بود. او از میدان‌های مختلفی گذشته بود. از رادیو صدای روحانیت تا مدیریت روزنامه اطلاعات به عنوان میدان تعادل توانست اعتماد بسیاری از رانده‌شدگان را جلب کند.»

اردکانی: دعایی، مرد صفا

رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم درباره مرحوم دعایی گفت: «حجت الاسلام والمسلمین اقای حاج سیدمحمود دعایی مرد صفا و دوستی و وفا و صمیمیت، رخت از سرای فانی برکشید و به دیار دوست سفر کرد.

می‌توان گفت او مردی فاضل و فرزانه و سخندان و بسیار متواضعی بود که ساده زندگی کرد و زندگی‌اش یکسره در خدمت دانش و فرهنگ و دانشمندان و فرهیختگان گذشت. ما هنوز دعایی را به درستی نشناخته‌ایم و قدر او را چنانکه باید نمی‌دانیم و بدتر اینکه نمی‌دانیم در زمانه‌ای که خیرات و فضائل رو به ادبار دارد دعایی بودن و مثل دعایی زندگی کردن تا چه اندازه دشوار است. درگذشت آقای دعایی نه فقط برای دوستان خاصش بلکه برای دانش و فرهنگ و اخلاق مصیبتی بزرگ است و این مصیبت بزرگ را به همه اهل فرهنگ و دانش و سیاست تسلیت می‌گویم.»

مهاجرانی: دعایی پا بر سر ثروت و دنیا و قدرت قرار داد

سید عطاءالله مهاجرانی، وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی و از نویسندگان روزنامه اطلاعات: «اینکه کسی بتواند در شاهوار باشد باید راهی طولانی طی کند. آقای دعایی پا بر سر ثروت و دنیا و قدرت قرار داد. تواضع ایشان هیچ نشانی از مصنوعی بودن نداشت.»

علایی: دعایی مقلد امام خمینی بود

حسین علایی فرمانده اسبق نیروی دریایی سپاه و فعال سیاسی: «مرحوم آقای دعایی معرف یک فرد انقلابی از مبارزه تا پیروزی و از پیروزی تا امروز بود. اگر رفتار او را در دوره‌های مختلف بویژه در ۱۵ سال اخیر بررسی کنیم، آقای دعایی یکی از کسانی است که می‌توان هم به عنوان اسوه معرفی کرد هم معیار برای کسانی که می‌خواهند از آن استقاده کنند. ایشان تمام ویژگی‌هایی که یک فرد مسلمان باید داشته باشد، سعی می‌کرد اجرا کند. آقای دعایی شرح صدر داشت. آقای دعایی هم دلداده و مقلد امام خمینی بود و هم به ایشان بسیار حساس بود.»

ظریف: دعایی دربرابر همه تواضع می‌کرد

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق: «جناب آقای دعایی بیش از همه انسان بود. نماد اخلاق و انسانیت بود. این انسانیت و شخصیتش را از بندگی خدا و خدمت به مردم گرفته بود. در برابر همه متواضع بود و هیچگاه اجازه نداد کسی نسبت به ایشان و هم‌نشینی با او ناراحت و دلگیر شود. همیشه یار مظلوم بود. در ۸ ماهی که هفته‌ای یک روز در خدمت دوستان موسسه اطلاعات هستم دیدم کلیه کارکنان عاشق آقای دعایی بودند چون دعایی عاشق آنها بود. در برابر همه تواضع می‌کرد.»

ابتکار: دعایی مظلوم واقع شد

معصومه ابتکار، معاون سابق رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده: «بابت از دست دادن چنین رفیق شفیقی که بنا به فرموده امام صادق (ع) ویژگی‌هایی داشت که نشان می‌داد اهل بهشت بود و روی گشاده داشت و زبان نرم داشت، متاسفم. او هرگز اهل تفرقه و تفریق و جدایی نبود. او انقلابی‌ای بود که به شدت بر زبانش مسلط بود. شرح صدری که داشت باعث می‌شد حقوق همه را پاس بدارد. ایشان برای زنان ارزش مصنوعی قائل نبود. از درک بالایی نسبت به جایگاه زنان برخوردار بود. آقای دعایی دست دهنده داشت و دنبال رفع مشکل و حل مسائل مردم بود. این علاقه و کاریزما در آقای دعایی به خاطر نمره قبولی او در اصولی بود که بسیاری در آن رد شدند؛ از جمله اخلاقیات. او نه تنها قبولی برجسته‌ای داشت و پایبند به آن شعارها بود بلکه ترازی داشت، برند دعایی برند انقلابی توام با بزرگواری و ادب و جذب و احترام و تواضع بود. یادی کنم از دو همرزم و یار امام یکی آقای توسلی و دیگری مرحوم آقای محتشمی‌پور که بسیار مظلوم واقع شدند.»

بیشتر بخوانید:

آذری جهرمی : شخص دعایی از بزرگترین نهادهای انقلابی بود

امیرخانی : دعایی ، «سید گسل‌بندزن» بود و تلاش می‌کرد گسل‌ها را به هم نزدیک کند

فرقانی : «اطلاعات» دعایی ، رونوشتی برابر با اصل او بود

فرقانی: دعایی، غایت مهر و مدارا

مهدی فرقانی، استاد علوم ارتباطات: «گفت یکی خواجه سنایی بمرد، مرگ چنین خواجه نه کاریست خرد مرگ دعایی ضایعه‌ای جبران‌ناشدنی و ثلمه‌ای بود به ادب و انسانیت و رواداری. گرچه هر جان شده‌ای را مرده نباید شمرد. از این رو تاسف عمیق خود را از این فقدان دردناک ابراز می‌دارم و به خانواده، دوستان و یاران او و به جامعه مطبوعات کشور تسلیت می‌گویم.

من بر این باورم که مرحوم دعایی را می‌توان یکی از شخصیت‌های تراز انقلاب و جمهوری اسلامی دانست که به تمام معنا چهره اسلام رحمانی را به نمایش گذاشت. من خودم اهل کویرم و می‌دانم طبیعت کویر اصولا ابرو درهم کشیده است، خشن و ناسازگار است، جان می‌گیرد تا هستی ببخشد اما این قامت برکشیده از کویر، غایت مهر و مدارایی بود که کویر یزد و کرمان از او دریغ کرده بود.

روزنامه اطلاعات دعایی می‌توانست آنچه بود نباشد، می‌توانست کلمات را به جای حک کردن مهربانی همچون گلوله‌ای به قلب دیگران شلیک کند، می‌توانست دشمنی بورزد، نفرت بپراکند، درشت بگوید و دشنام بفرستد. اما اطلاعات دعایی، رونوشتی برابر با اصل بود. به تعبیر من گویی دعایی در بین السطور اطلاعات خانه داشت و روزنامه‌اش نیز شخصیتی آرام، فروتن و باورمند به تسامح او بود.»

انتظامی: دعایی رازدار و ساده زیست بود

پیام صوتی حسین انتظامی ؛ معاونت مطبوعاتی پیشین وزارت فرهنگ و ارشاد: «مرحوم حاج آقای دعایی بزرگ قبیله ما رسانه‌ای‌ها بود. یک شخصیت به طراز و الگو، خودساخته بود. در این چند روز خیلی از افراد از ویژگی‌های شخصیتی او گفتند. مخرج مشترک این اظهارات و خاطرات، مهربانی و خوشرویی و خوش خلقی، متانت، فروتنی، تشریفات‌گریزی، جوانمردی، دستگیری، پناه بودن، رازداری، ساده زیستی، پاکدستی، ادب، اعتدال، مدارا و مجموعه‌ای از این صفات ارزشمند بود که آنچه همه خوبان دارند، ایشان یکجا داشت.»

او ادامه داد: «اصرار داشت در مصیبت‌ها و سختی‌های آدم‌ها پیدایش بشود. این خیلی در یادها می‌ماند. حدود ۲۰ سال پیش که مصیبتی برای من اتفاق افتاده بود، ایشان به جز حضور در مراسم ختم که جنبه رسمی دارد، در روزنامه جام جم پیش من آمدند. به قدری مهربانانه و پدرانه رفتار کردند، مهربانی تصنعی هم مانند تواضع تصنعی خیلی زود لو می‌رود، به قدری مهربانانه برخورد کردند و از خاطرات عمده‌ای که با مرحوم پدرم داشتند، بازگو کردند.»

زیدآبادی: دعایی هم خاستگاه خط امامی داشت

احمد زیدآبادی ، روزنامه‌نگار و از همکاران پیشین موسسه اطلاعات : «من سال ۱۳۶۶ جذب روزنامه اطلاعات شدم و به زودی ارتباط مستقیمی با آقای دعایی داشتم. نگاه من با ایشان متفاوت بود و حتی افرادی که دیدگاه‌های متفاوتی داشتند نیز در روزنامه مطلب می‌نوشتند که البته این موضوع به این سادگی نبود. تا دوره حیات امام خمینی این موضوع سخت نبود. اما پس از آن تعارضاتی بین هاشمی و جریان خط امامی پیش آمد و آقای دعایی هم خاستگاه خط امامی داشت و هم علاقه بسیار شدیدی به آقای هاشمی داشت. فشارهای زیادی به آقای دعایی وارد می‌شد.

آقای دعایی دوست داشت اطلاعات روزنامه بسیار پربار و پرخواننده و تاثیرگذاری باشد. در دوره امام این کار شدنی بود اما بعد سختی‌هایی بروز کرد که نمی‌شد مطالب ایجابی منتشر کرد. ایشان برای اینکه بقیه را آزار ندهد به آن سمت رفت. مشکلات اقتصادی هم مزید بر علت شد تا روزنامه دچار افول شود.

برخی ملاحظات برای ایشان اجباری بود. دایره حساسیت هم انقدر گسترده بود که کار را فلج کرده بود. اما او نگاه سختگیرانه سیاسی نداشت و روزنامه اطلاعات حتی در دوره‌ای که نهضت آزادی‌بخش فلسطین در رسانه‌ها مورد نقد بود، ما همیشه اخباری از آن داشتیم.»

معزی: دعایی مصداق بارز کارآمدی

علیرضا معزی ، صاحب امتیاز خبرآنلاین : «حسن اخلاق و کارآمدی آقای دعایی همان مطالبه ما از انقلاب و مکتب امام است. خدمات آقای دعایی مصداق بارز این کارآمدی است. ویژگی مدارا و گفت‌وگوی آقای دعایی نیز نمادی است که جامعه و ما نیازمند آن هستیم.»