همه نقش‌های زنانه‌ای که در ده سال اخیر سیمرغ گرفتند/ جای خالی زن تراز ایرانی
در این نوشتار نقش‌های زنانه‌ای که در یک دهه اخیر ایفاگران آنها موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش زن در جشنواره فیلم فجر شده‌اند، مورد بررسی قرار گرفته است.
جشنواره بین‌المللی فیلم فجر مهمترین رویداد سینمایی ایران است که در میان جوایز این جشنواره مانند مردان دو سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن و سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن به هنرمندان زن می‌رسد.
از آنجا که موضوع زن در کنار مفهوم زندگی و آزادی این روزها در جامعه بسیار شنیده می‌شود و با توجه به اینکه گوهر لطیف وعاطفی زن با ظرافت و زیبایی نهفته در دل هنر، پیوندی ناگسستنی دارد اما بهره ابزارگونه و جاذبه انگیز از زنان در هنر نمایشی به ویژه سینما از آسیب‌های جدی این هنر به شمار می‌رود که هویت واقعی و شخصیت قدسی زن را در پشت زنگار جذابیت‌های کاذب پنهان ساخته است و در جامعه ما پیدایش انقلاب اسلامی نقطه عطفی در روند متمایز و رو به تکامل سیمای زن در سینمای ایران است که در مسیر هویت یابی خود فراز و نشیب‌های زیادی را تجربه می‌کند، در این نوشتار نقش‌های زنانه‌ای که در یک دهه اخیر ایفاگران آنها موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش زن در جشنواره فیلم فجر شده‌اند، مورد بررسی قرار گرفته است.
*جشنواره بین‌المللی فیلم فجر ۱۳۹۰
در دوره سی‌ام «هنگامه قاضیانی» برای بازی در فیلم”روزهای زندگی» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را کسب نمود. لیلا به همراه همسرش در یک بیمارستان صحرایی مشغول خدمت رسانی به رزمنده‌ها هستند. آنها تمام وجود خود را با اخلاص کامل زیر آتش دشمن برای نجات مجروحین اعم از ایرانی و عراقی می‌گذارند.
در این سال سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن نصیب”یکتا ناصر» برای بازی در”یکی می‌خواد باهات حرف بزنه» شد. هنگامه زنی زجر کشیده و روستایی است که از روی درماندگی به همسرش پیشنهاد فروش اعضای بدن دختر مرگ مغزی شده‌اش را می‌دهد.
*جشنواره بین‌المللی فیلم فجر ۱۳۹۱
در دوره سی و یکم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن نصیب «هانیه توسلی» برای فیلم”دهلیز» شد. شیوا در غیاب همسر خود که در زندان بسر می‌برد، بار سنگین ادارۀ زندگی و تربیت پسر کوچکش را بر دوش دارد. شیوا یک زن تنها و رنج کشیده اما محکم و مسئول و مادری دلسوز است.
در این سال «پگاه آهنگرانی» برای فیلم «دربند» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را کسب نمود. سحر دختری آزاد و بی قید و بند است که عمر خود را صرف مهمانی‌های شبانه می‌کند و آروزی رفتن به خارج را در سر دارد و همین آرزو سبب می‌شود به ارتباط نامشروع با مردی پولدار تن دهد.
*جشنواره بین‌المللی فیلم فجر ۱۳۹۲
در دوره سی و دوم «مریلا زارعی» برای بازی در فیلم” شیار ۱۴۳» موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن شد. الفت نماد مام میهن است که سال‌های سختی را در انتظار بازگشت پسرش از جبهه می‌گذراند. او زنی است که حتی در بدترین لحظات زندگی دست از کار و کوشش مداوم خود برنمی‌دارد.
در این دوره «شبنم مقدمی» برای بازی در فیلم”امروز» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را به دست آورد. خانم مجد، سوپروایزر بیمارستان است. زنی جدی که معتقد است صیغه فرصتی برای سوء استفاده مردان از زنان تنها و بدون تکیه گاه است.
*جشنواره بین‌المللی فیلم فجر ۱۳۹۳
در دوره سی و سوم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را” باران کوثری» برای فیلم «کوچه بی‌نام» دریافت نمود. کوثری نقش دختری به نام محدثه را بازی می‌کند، دختری سرکش و لجوج که در خانه مرتب در معرض توبیخ و تذکر مادرش قرار دارد. محدثه در آستانه فرو افتادن در عشقی نامتعارف با درک عشق واقعی مادر و پدر نسبت به خودش راه را از بیراهه می‌شناسد.
در این دوره سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن نصیب”سحر دولتشاهی» برای فیلم «عصر یخبندان» شد. دولتشاهی بازیگر نقش عسل دختری فراری است که با بازیچه قرار گرفتن در دست پسر همخانه خود تا آخرین حد در منجلاب فساد غرق می‌شود.
*جشنواره بین‌المللی فیلم فجر ۱۳۹۴
در دوره سی و چهارم «پریناز ایزدیار» برای بازی در فیلم”ابد و یک روز» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را به دست آورد.
سمیه کوچکترین دختر خانواده‌ای فقیر، در خانه‌ای که همه به فکر منفعت خود هستند تنها کسی است که بیش‌تر از خودش به فکر عزیزانش است. سمیه با تهدید به رفتن خود با نامزد افغان‌اش می‌خواهد دیگران را تغییر دهد تا آنها مثل مردم عادی درست زندگی کنند اما در می‌یابد که تغییر دادن آنها غیرممکن است با این حال فداکارانه می‌ماند تا تکیه گاهی برای این خانواده فروپاشیده باشد.
در این دوره «شبنم مقدمی» برای بازی در دو فیلم”زاپاس» و «نفس» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را کسب نمود. «خورشید» در فیلم زاپاس زنی بیوه است که با فروشندگی لباس‌های زنانه پسر خود را بزرگ کرده است.
*جشنواره بین المللی فیلم فجر ۱۳۹۵
در این سال سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن به طور مشترک به «لیلا حاتمی» برای فیلم «رگ خواب» و «مریلا زارعی» برای فیلم «زیر سقف دودی» رسید.
«رگ خواب» داستان فروپاشی «مینا» است؛ زنی تنها که در ازدواج اول شکست خورده و بعد از سمت پدر طرد شده. مینا کسی جز پدر ندارد و تنهاست، بر حسب اتفاق و بر اساس نیاز به کار و درآمد با کامران آشنا می شود و به او پناه می برد. عشق جوانه می زند، اما او نیز او را تنها می‌گذارد.
در «زیر سقف دودی» شیرین (مریلا زارعی) بازنمائی زنی است که بعد از مادر شدن زندگی خود را وقف پرورش و تربیت فرزند و به عبارتی وقف مادری و خانه داری می‌کند که در این بین نقش همسری شیرین کم رنگ شده و فرصتی برای شوهرش ایجاد می‌شود که فاصله ایجاد شده بین خودش و شیرین را با وارد شدن در یک رابطه‌ی فرازناشویی جبران کند.
«ثریا قاسمی» برای بازی در فیلم «ویلایی‌ها» توانست سیمرغ بلورین را بدست آورد. «عزیز» داستان مادربزرگ نگرانی است که در غیاب پسرش کشمکش‌های بسیاری با عروسش دارد و می‌خواهد مانع از خروج آنها از کشور شود تا پسرش از جبهه بازگردد.
*جشنواره بین المللی فجر ۱۳۹۶
«سارا بهرامی» برای ایفای نقش مهسا در فیلم«دارکوب» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر اول زن به خانه برد. زنی معتاد که در ابتدا به انگیزه باج خواهی سراغ شوهر سابقش رفته و در ادامه تلاش بسیاری برای باز پس‌گرفتن بزرگترین حق یک زن یعنی مادر بودن انجام می‌دهد.
در این سال سیمرغ نقش مکمل نیز به «سحر دولتشاهی» برای فیلم «عرق سرد» رسید. خانم نوری با شمایلی مذهبی و پوشش چادر بعنوان مسئول فدراسیون فوتبال بانوان بجای دلسوزی با بچه ها رفتاری مغرضانه و از روی بدجنسی با شخصیت اول داستان دارد.
*جشنواره بین المللی فجر ۱۳۹۷
«الناز شاکردوست» برای ایفای نقش فائزه منصوری در فیلم «شبی که ماه کامل شد» سیمرغ بلورین نقش اول زن و «فرشته صدرعرفایی» نیز با بازی در نقش مادر عبدالمالک ریگی در این فیلم توانست سیمرغ نقش مکمل را بدت آورد.
«شبی که ماه کامل شد» داستان زنانی است که جبر زمانه شوق زندگی را در آنها نابود می‌کند، فائزه و غمناز، یکی همسر و دیگری مادر، یکی جوان و از خانواده تهرانی و دیگری پا به سن گذاشته و از طایفه بلوچ، هر دو قربانی تفکرات مردان نزدیک خود می‌شوند و در جهنمی گرفتار می‌آیند که راه خلاصی از آن نیست.
*جشنواره بین المللی فجر ۱۳۹۸
در این سال «نازنین احمدی» برای ایفای نقش در فیلم «ابر بارانش گرفته» سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن را بدست آورد. سارا پرستاری است که به کار خود عشق می‌ورزد و عاشقانه از بیمارهایش نگهداری می‌کند.سارا خودش را فرشته‌ای می‌داند که وظیفه نگهداری از بیماران را دارد و هر زمان که تصمیم بگیرد،می‌تواند از این وظیفه سرباز زده و تبدیل به یک فرشته مرگ شود.
«طناز طباطبایی» در فیلم «شنای پروانه» با حضور کوتاه ولی تأثیر گذارش برنده سیمرغ بلورین نقش مکمل زن شد. پروانه در «شنای پروانه» زنی عفیف و پاکدامن است که قربانی جامعه مردسالار و غیرت کوکورانه همسرش می‌شود.
*جشنواره بین المللی فجر ۱۳۹۹
رویا افشار با ایفای نقش مادری دلسوز در فیلم «مامان‌ها» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن را بدست آورد.
در این سال «گلاره عباسی» نیز با بازی در نقش شهلا در «ابلق» سیمرغ نقش مکمل را به خانه برد.شهلا زنی از طبقه فرودست جامعه است که تحت تاثیر القائات مرد سالارانه اطرافش چشم بر روی نگاه‌های هیز شوهرش می‌بندد و در سکوت به زندگی اجباری خود ادامه می‌دهد.
*جشنواره بین المللی فجر ۱۴۰۰
در این سال «طناز طباطبایی» برای ایفای نقش زنی مالیخولیایی در «بی رؤیا» سیمرغ نقش اول زن را به خانه برد. رؤیا زنی دوقطبی و روان پریش است که مرز واقعیت و توهم را گم کرده است.
در این سال «صدف اسپهبدی» نیز برای بازی در فیلم «علفزار» در قامت مادری معتاد که به دنبال گرفتن شناسنامه برای دخترش می‌باشد، سیمرغ نقش مکمل را بدست آورد. فریبا روزگاری دختری خانواده‌دار بوده که در ناز و نعمت زندگی می‌کرده اما فریب ساقی موادی به نام محسن را خورده و از خانه فرار کرده و حالا به این حال و روز اُفتاده است.
*زنان برگزیده فجر در یک نگاه
با توجه به مطالب ذکر شده، این نقش‌های زنانه برگزیده درجشنواره های فیلم فجر را می‌توان در چند دسته طبقه بندی نمود:
الف) دختران و زنان فراری، بی بند و بار و معتاد. همچون فیلم‌های ”دربند»، ”کوچه بی‌نام» و «عصر یخبندان»، «دارکوب»، «علفزار».
ب) زنان زجر کشیده اما شریف که با وجود تمام مشکلات سعی بر حفظ کانون گرم خانواده را دارند و غالبا مادرانی فداکار هستند؛ همانند فیلم‌های «روزهای زندگی»، «دهلیز»، «شیار ۱۴۳»، «امروز»، «زاپاس»، ”ابد و یک روز»، «زیر سقف دودی»، «ویلایی‌ها»، «شبی که ماه کامل شد»، «مامان‌ها».
ج) زنان بی‌گناهی که قربانی جامعه مردسالار خود شده‌اند؛ همچون فیلم‌های «رگ خواب»، «شبی که ماه کامل شد»، «شنای پروانه»، «ابلق».
کلام آخر
با گذشت چهل و یکمین فجر انقلاب، باید از خود بپرسیم: سینمای ایران، چقدر در جایگاه خطیر هنری‌اش، رسالت خود را نسبت به موقعیت زن در جهان معاصر انجام دهد؟ چقدر توانسته زن را از برزخ میان زن ستیزی و مردستیزی بیرون بکشد و در جایگاه فطری خود، سامان دهد؟
با توجه به مبانی انقلاب که بر استقلال طلبی و آزادیخواهی استوار است، آیا سینمای جمهوری اسلامی توانسته فارغ از الفبای عاریتی غرب، برای زن، هویت انسانی و اسلامی به ارمغان آورد، یا اینکه همچنان او را به همان راهی می‌کشد که در آن جای پای فیلمفارسی های قبلی و پورنوگراف‌های غربی باقی است؟
متأسفانه باید گفت همچنان جای خالی زن تراز ایرانی در آثار سینمایی همچون تلویزیونی و در کل آثار نمایشی به شدت حس می‌شود، زنانی مومن و متعهد که در عین پاییندی به ارزش‌های اخلاقی و اسلامی افرادی انتخابگر، حقیقت جو، مسئولیت پذیر و موفق و اثرگذار در عرصه اجتماعی باشند. حال باید دید در جشنواره امسال که حاصل مدیریت و سیاست‌گذاری‌های دولت جدید است چه تصویری از زنان ایرانی به روی پرده نمایش می‌رود.
دیدگاه