گشت ارشاد «کتاب» هم رسید!
دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (اداره کتاب سابق) چهارشنبه هفته گذشته در اطلاعیه‌ای از راه‌اندازی سامانهٔ "نظارت مردمی بر آثار منتشره" خبر داد. خبری که با واکنش منفی بسیاری در بین اهالی فرهنگ و شبکه‌های مجازی مواجه شد.
این مرکز که مسئولیت صدور مجوز کتاب و نظارت بر نشر و ممیزی کتاب‌ها را برعهده دارد، اعلام کرد سامانه‌ای راه‌اندازی کرده تا مردم "نظارت پسینی" بر کتاب‌های منتشر شده، داشته باشند. به این ترتیب دایره ممیزی کتاب دو مرحله‌ای خواهد شد. یک مرحله پیش از انتشار و اخذ مجوز چاپ و یک مرحله پس از آن و با "گزارش مردمی". وزارت ارشاد می‌گوید، هدفش از راه‌اندازی این سامانه "ارتقا و توسعه سطح نظارت پسینی بر آثار منتشر شده، نقش‌آفرینی بیشتر مخاطبان در پالایش و سالم‌سازی فضای محتوایی کشور، رصد، شناسایی و برخورد با متخلفان در حوزه نشر و کمک به سرعت کار دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی در امر نظارت پسینی" است.
نظارت بر نظارت
نظارت بر انتشار کتاب و صدور مجوز کتاب‌های منتشر شده به این صورت است که کتاب‌ها پیش از انتشار خط به خط خوانده می.شوند به گونه‌ای که گاه ممیزان کتاب‌ها به کلمه و جمله‌ای حساس شده و خواهان تغییر یا حذف آن می‌شوند و گاهی پروسه این حذف و تغییرها باعث می‌شود، کتاب‌ها مدت‌ها در ارشاد بمانند. این موضوع همواره از سوی نویسندگان و ناشران محل بحث و نظر بوده و در دوره‌های مختلف از اعمال سلیقه شخصی در این زمینه انتقاد شده است. حال "نظارت پسینی" در واقع نظارت بر نظارت انجام شده ممیزان است.
راه‌اندازی این سامانه چند سوال، ابهام و چالش به دنبال دارد: اگر قرار بر اجرا شدن این شکل از نظارت شود آیا ممیزی اولیه کماکان به روال سابق ادامه خواهد داشت یا تغییر می‌کند؟
نکته دیگر این که اعمال سلیقه و برداشت شخصی مخاطبان چقدر در این گزارش‌ها دخیل خواهد بود و نتیجه این گزارش‌ها قرار است با چه مکانیسمی اعمال شود؟
آیا تعداد گزارش ملاک است یا گزارش‌ها جمع شده و در جمعی منتخب درباره آن‌ها تصمیم‌گیری می‌شود و آن تصمیم چگونه اجرایی می‌شود؟ گاه شاهد لغو مجوز و جمع‌آوری کتاب‌های با مجوز ارشاد هستیم که توضیحی برای آن‌ها داده نمی‌شود. آیا بستر جدید، توجیهی برای این ماجرا خواهد بود که این کتاب به خواست مردم لغو مجوز می‌شود؟
آیا تمهیدی اندیشیده شده که این نظارت با تسویه حساب شخصی با ناشر نویسنده و مترجم همراه نشود یا کتاب با اعمال نفوذ فرد یا جریانی لغو مجوز نشود؟ یا با این سازوکار ناشران و نویسندگان و مترجمان باید هر آن منتظر باشند تا ناظرانی با عنوان مردمی از راه برسند و زحمات چند ساله آن‌ها با برداشت شخصی و گاه اعمال نفوذ کنار گذاشته شود؟
در بازار کنونی کتاب ایران که "ممیزی" دستاویزی است که بساط‌فروشان غیر قانونی برای جذب مخاطبان استفاده می‌کنند و به بازار نشر ضربه می‌زنند، آیا راه‌اندازی این سامانه به ابزاری دیگر برای رونق فروش غیرقانونی کتاب و زیرزمینی نشدن نشر نخواهد بود؟
دیدگاه