مراسم سنتی تاسوعا و عاشورا در کدام‌‌‌ استان‌‌‌ها دیدنی است؟

چغچغه زنی و کرب زنی

آیین چغچغه زنی در روستای انجدان استان مرکزی یکی از این آیین‌‌‌‌‌‌هاست که گفته می‌شود به دوره تیموری و صفویه برمی‌‌‌گردد. این آیین جزو میراث آثار معنوی کشور هم به ثبت رسیده و در نهم ماه محرم از محله بالا انجدان آغاز می‌شود. اهالی روستا در دست خود وسیله‌‌‌ای چوبی به اسم چغچغه دارند که آن را به شکلی موزون و هماهنگ با دیگران به هم می‌‌‌‌‌‌کوبند. در لاهیجان مشابه چنین آیینی را داریم که به «کرب‌زنی» معروف است. این آیین در محله «شعربافان» این شهر شب هشتم محرم و همچنین در روز عاشورا برگزار می‌شود. کرب‌‌‌ در واقع چوبی استوانه‌‌‌ای است که بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم وزن دارد و کرب‌‌‌زن‌‌‌ها این چوب که به دو نیم شده را در دست می‌‌‌گیرند و آن را به زیر پا و پشت سر خود برده و به هم می‌‌‌زنند. این حرکت باعث می‌شود نوای مرثیه شنیده شود. در لاهیجان برخی از مردم تاریخچه این مراسم را به دوران اسطوره‌ای مرتبط می‌‌‌دانند.

زمانی که سیاووش کشته و اهالی زمان بازگشت پیکر این شاهزاده ایرانی سنگ بر هم کوبیده و گریه می‌‌‌‌‌‌کردند.  علاوه بر این مراسم در لاهیجان آیین «چهل منبر» نیز در غروب تاسوعا اجرا می‌شود که برخی سابقه آن را به دوره صفوی مرتبط می‌‌‌دانند. در این آیین که در محله‌‌‌های قدیمی لاهیجان برگزار می‌شود اهالی شهر در کوچه‌‌‌های قدیمی پرده‌‌‌سر، خمیرکلایه، خیابان حکیم فیاض، آقاسید محمد، یحیی آباد و گابنه جمع می‌‌‌شوند. آنها پیش‌تر شمع و بسته‌‌‌های مخصوص چهل‌تایی خرما را هم تهیه کرده‌‌‌اند و با رفتن به هر خانه‌‌‌ که مراسم در آن برگزار می‌شود شمع را در آتش انداخته و خرما را تحویل می‌دهند، ‌‌‌ صاحبخانه هم دعایی برای برآوردن حاجتش می‌‌‌خواند و در ادامه مشتی برنج دریافت‌‌‌ می‌کنند. این کار ۴۰ بار تکرار می‌شود و صاحب حاجت روز بعد این برنج را با برنج خانه مخلوط کرده و به نیت برآوردن حاجتش غذا می‌‌‌پزد.

قارقارا

اهالی روستاهای خلخال آیین «قارقارا» را برگزار می‌کنند. در این آیین درخت بلندی از هر روستا قطع شده و آن را به میدان روستا یا مسجد می‌‌‌برند، ‌‌‌ اهالی نام درخت که با پارچه مشکی پوشانده می‌شود را «قارقارا» می‌‌‌‌‌‌گذارند و نذر خود را به تنه‌‌‌اش با پارچه‌ای می‌‌‌بندند با این امید که در سال آینده حاجت‌‌‌شان روا شود و بتوانند به آنچه می‌‌‌خواهند برسند.

شاخسی واخسی

در استان اردبیل و البته در آذربایجان شرقی و غربی آیین دیگری هم داریم که عنوان آن «شاخسی واخسی» (شاه حسین وای حسین) یا «شاه حسین‌گویان» است. این مراسم از ۱۰ روز قبل از محرم آغاز شده و پس از ۲۰ روز برگزاری در ظهر عاشورا خاتمه می‌‌‌یابد. در«شاخسی واخسی» مردها چوبی در دست گرفته و به شکل دایره یا قطار حرکت می‌کنند. در حین حرکت یک گروه فریاد می‌‌‌زنند «شاخسِی» (شاه حسین) و گروه دیگر با فریاد پاسخ می‌دهد «واخسِی» (وای حسین) که نمادی از جنگ یاران امام حسین (ع) با یزیدیان است. با این فریاد شرکت‌‌‌کنندگان پای خود را در ریتم هماهنگ با دیگران به زمین کوبیده و چوب‌‌‌هایشان را هم پایین می‌‌‌آورند.

شاطری

در روستای جزن در شهرستان دامغان استان سمنان نیز رسمی در ظهر عاشورا اجرا می‌شود که به اسم «شاطری» معروف است. این آیین نیز جزو میراث فرهنگی ناملموس ثبت شده و گفته می‌شود تاریخچه آن به دوره صفوی مربوط است. در روز عاشورا مردانی با پوششی متفاوت و لباسی با پارچه‌‌‌های رنگی در حالی که بر چشم سرمه زده‌‌‌اند و چوبی در دست دارند جلوی مراسم‌‌‌ تعزیه دویده و راه رفته و می‌کوشند با بازی‌سازی گذشته نشان دهند که در تلاشند تا راه را باز کنند. در حین اجرای تعزیه هم این گروه در حال دویدن جلوی اسب امام حسین و یاران ایشان هستند تا به نوعی جلوی حضور آنها در جنگ با یزیدیان را بگیرند.

چلچلا

مجن شهری پلکانی و کوهستانی در شاهرود است، در تکیه بالا و پایین این شهر در سوم محرم آیینی برگزار می‌شود که به «چلچلا» معروف است. این رسم البته از سوم آغاز شده و تا شب دهم نیز ادامه پیدا می‌کند. اهالی آن روز تکیه پایین را جارو کرده و آن را با جاجیم و فرش می‌‌‌پوشانند. پس از این کار، ‌‌‌ ۴۰ شمعدان را در آنجا قرار می‌دهند و از این رو آن را چلچلا می‌‌‌خوانند. هنگام غروب «بابای تکیه» دعا خواندن را شروع کرده و در ادامه زیارت عاشورا می‌‌‌خواند. زنان شهر این مراسم را از روی پشت‌‌‌بام‌‌‌ها تماشا می‌کنند و برای رسیدن به حاجت‌‌‌هایشان در غروب آن روز دعا می‌کنند.

هنگامی که بابای تکیه دعا می‌‌‌خواند اهالی مجن نان محلی، ‌‌‌ قند و ... را که برای این روز نذر کرده بودند در سفره می‌‌‌گذارند و به جای آن یک بسته نبات می‌‌‌‌‌‌گیرند. در بخش پایینی آیین چلچلا اهالی چراغ‌‌‌ها را بین خود چرخانده و آنها را می‌‌‌بوسند.  آنچه گفته شد تنها بخشی کوچک از آیین‌‌‌های عاشورایی در شهرهای مختلف ایران است.‌‌‌ در بوشهر، در لرستان، تهران، ‌‌‌ قم، خراسان، زنجان و شهرها و استان‌های دیگر اشکال مختلفی از سوگواری را شاهدیم که می‌‌‌تواند بازنمایی فرهنگ ساکنان این مناطق نیز باشد.