آمارهای واقعی از سرانه مطالعه در ایران
پژوهش «موج سوم پیمایش سنجش وضعیت مصرف کالاهای فرهنگی در ایران» با موضوع کتاب و کتاب‌خوانی توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد و آمارهایی به‌دست آمد که بسیار قابل‌توجه است.
جامعه ایرانی چقدر با کتاب مأنوس است؟ این پرسش در سال‌های اخیر بارها مطرح شده است؛ اما جواب‌های روشنی در این رابطه وجود ندارد. اخیراً پژوهش «موج سوم پیمایش سنجش وضعیت مصرف کالاهای فرهنگی در ایران» با موضوع کتاب و کتاب‌خوانی توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد و آمارهایی به‌دست آمد که بسیار قابل‌توجه است.
در واقع نهمین راهبرد کلان نقشه مهندسی فرهنگی مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به موضوع هنر اختصاص یافته و راهبردهای ملی و اقدامات ملی برای آن پیش‌بینی شده است که ارزیابی جدی از محتوای این راهبردها مستلزم درک جامع و فراگیر از ذائقه فرهنگی مردم و عوامل و زمینه‌های پدیدآورنده آن است و قطعا یافته‌های این پیمایش منبعی غنی برای تحلیل‌های آن خواهد بود. هدف کلی پژوهشگران این پیمایش که به کوشش سعید معیدفر به‌عنوان مدیر علمی، محمد سلگی به‌عنوان مدیر طرح و عباس وریج‌کاظمی به‌عنوان ناظر علمی انجام شده است، فراهم کردن مجموعه‌ای از داده‌ها درباره شیوه گذراندن زمان فراغت مردم در شهرها و روستاهای ایران و «مصرف فرهنگی» آنان بوده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی است و از نظر زمانی، از نوع مقطعی است. همچنین از نظر گستره، از نوع پهنانگر است. در این پژوهش در دو سطح توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از پارادایم مطرح در چهارچوب نظری، یافته‌های به‌دست‌آمده ارائه شده است. در این پژوهش مشخص شد که با افزایش سطح سواد، تحصیلات و منزلت شغلی یا اجتماعی افراد، میزان مطالعه کتاب افراد در هفته نیز افزایش می‌یابد. قشر پایین از نظر اقتصادی نسبت به قشر بالا، خانه‌دار نسبت به دیگر افراد و زنان تا حدودی نسبت به مردان کمتر در هفته وقت برای مطالعه کتاب می‌گذارند.
نوع کتاب‌های مورد مطالعه
بخش «کتاب و کتاب‌خوانی» این تحقیق درمورد نوع کتاب غیردرسی مورد مطالعه و اعضایی است که کتاب می‌خوانند و اینکه کدام نوع از کتاب‌ها را بیشتر می‌خوانند.براساس این پژوهش مشخص شد با افزایش سن، خواندن کتاب‌های تاریخی، معارف دینی و زندگی‌نامه افزایش می‌یابد و در برابر آن، خواندن کتاب‌های رمان و داستان و هنر، تخصصی و حرفه‌ای کاهش پیدا می‌کند. مردان کمتر از زنان کتاب‌های کودکان و نوجوانان، رمان و داستان، روان‌شناسی و تربیتی و بهداشت و سلامت و بیشتر از زنان کتاب‌های تاریخی، مرجع، تخصصی و اجتماعی و سیاسی می‌خوانند. با افزایش سطح تحصیلات، خواندن همه انواع کتاب به استثنای کتاب‌های دینی، علوم غریبه و زندگی‌نامه و کودکان افزایش می‌یابد. خانه‌دارها بیشتر از دیگر گروه‌های فعالیت، کتاب‌های کودکان و نوجوانان، رمان و داستان و بهداشت و سلامت مطالعه می‌کنند و کمتر از دیگران، کتاب‌های ادبیات و شعر، تاریخی، مرجع، تخصصی و اجتماعی سیاسی می‌خوانند. افراد دارای درآمد بدون کار بیشتر از دیگران، کتاب‌های ادبیات و شعر، تاریخی، مرجع، تخصصی و اجتماعی سیاسی می‌خوانند. در ادامه این گزارش آمده است: قشر بالای اقتصادی نیز کمتر از دیگر اقشار کتاب‌های دینی، کودکان و نوجوانان، زندگی‌نامه و علوم غریبه می‌خوانند. قشر پایین اقتصادی نیز کمتر از دیگر اقشار اقتصادی، کتاب‌های اجتماعی، سیاسی، زندگی‌نامه و علوم غریبه می‌خوانند.
امانت گرفتن
بخشی از فعالیت‌ها در موضوع کتاب، امانت گرفتن کتاب است. بنابراین از کسانی که اهل مطالعه هستند، چند پرسش درمورد امانت گرفتن کتاب در این گزارش مطرح شد که بر این اساس مشخص شد افراد در سن ۱۵ تا ۲۵ سال، بیشتر از دیگر گروه‌های سنی از کتابخانه محل تحصیل و کمتر از آنان از کتابخانه محل کار، مسجد، کتاب‌فروشی و دوستان و آشنایان و افراد بالاتر از ۶۴ سال، بیشتر از دیگر گروه‌های سنی از مسجد و کتاب‌فروشی و افراد میان‌سال نسبت به دیگر گروه‌های سنی بیشتر از کتابخانه محل کار کتاب امانت می‌گیرند. زنان نسبت به مردان بیشتر از کتابخانه عمومی و کمتر از آنان از کتابخانه محل کار کتاب امانت می‌گیرند. همچنین با افزایش سطح تحصیلات و نیز منزلت شغلی، امانت کتاب از کتابخانه محل تحصیل و کار بیشتر و از مسجد و دوستان و آشنایان کمتر می‌شود. دانش‌آموزان و دانشجویان نسبت به دیگر گروه‌های فعالیت، بیشتر از کتابخانه محل تحصیل و کمتر از دیگران از کتابخانه مسجد، کتاب‌فروشی، دوستان و آشنایان و کتابخانه عمومی کتاب به امانت می‌گیرند. شاغلان نیز بیشتر از دیگر گروه‌های فعالیت از محل کار و افراد دارای درآمد بدون کار، بیشتر از دیگران از کتاب‌فروشی کتاب به امانت می‌گیرند.
اعضای کتاب‌خوان خانواده
همچنین در بخش «کتاب و کتاب‌خوانی» در پاسخ به پرسش نوع کتاب غیردرسی مورد مطالعه و اعضایی که کتاب می‌خوانند مشخص شد که با افزایش سن، خواندن کتاب‌های تاریخی، معارف دینی و زندگی‌نامه افزایش می‌یابد و در برابر آن، خواندن کتاب‌های رمان و داستان و هنر، تخصصی و حرفه‌ای کاهش می‌یابد. مردان کمتر از زنان کتاب‌های کودکان و نوجوانان، رمان و داستان، روان‌شناسی و تربیتی و بهداشت و سلامت و بیشتر از زنان کتاب‌های تاریخی، مرجع، تخصصی و اجتماعی سیاسی می‌خوانند. براساس این پژوهش خانه‌دارها بیشتر از دیگر گروه‌های فعالیت، کتاب‌های کودکان و نوجوانان، رمان و داستان و بهداشت و سلامت مطالعه می‌کنند و کمتر از دیگران، کتاب‌های ادبیات و شعر، تاریخی، مرجع، تخصصی و اجتماعی سیاسی می‌خوانند.
افراد دارای درآمد بدون کار بیشتر از دیگران، کتاب‌های تاریخی، معارف دینی و مرجع و کمتر از دیگران کتاب‌های کودکان و نوجوانان، رمان و داستان، هنر و حرفه و علوم غریبه می‌خوانند و دانش‌آموزان و دانشجویان بیشتر از دیگران سراغ کتاب‌های تخصصی می‌روند و کمتر از دیگران کتاب‌های زندگی‌نامه، بهداشت و سلامت و معارف دینی مطالعه می‌کنند. با افزایش منزلتِ شغلی خواندن کتاب‌های دینی کاهش و در مقابل خواندن کتاب‌های تخصصی و روان‌شناسی و تربیتی با افزایش مواجه می‌شود. از سوی دیگر با افزایش پایگاه اقتصادی خواندن کتاب‌های تخصصی و روان‌شناسی و تربیتی، اجتماعی-سیاسی و تاریخی افزایش می‌یابد. قشر بالای اقتصادی نیز کمتر از دیگر اقشار سراغِ کتاب‌های دینی، کودکان و نوجوانان، زندگی‌نامه و علوم غریبه می‌رود. قشر پایین اقتصادی نیز کمتر از دیگر اقشار اقتصادی، کتاب‌های اجتماعی، سیاسی، زندگی‌نامه و علوم غریبه می‌خوانند.
در خانه چند کتاب دارید؟
در این پژوهش در ادامه به پرسشی مبنی بر اینکه «در منزل حدودا چند جلد کتاب غیردرسی (به‌جز قرآن، دعاها و کتاب‌های آسمانی) وجود دارد پاسخ‌های جالبی به‌دست آمد. همچنین این پژوهش در بخش «تعداد جلد خرید کتاب و کتاب موجود در منزل» نتایج بررسی‌های خود را این‌طور آورده است: با افزایش سواد و سطح تحصیلات و نیز منزلت شغلی افراد، تعداد جلد خرید کتاب نیز افزایش می‌یابد. همچنین اقشار بالا از نظر اقتصادی نیز تعداد بیشتر از دیگر اقشار، مردان تا حدودی بیشتر از زنان و برعکس خانه‌دارها تعداد کمتر از دیگر گروه‌های فعالیت و افراد میان‌سال تعداد کمتر از دیگر افراد در گروه‌های سنی کتاب می‌خرند.
منبع: دنیای اقتصاد
دیدگاه