تکرار اشتباه تاریخی ایران در اکسپو دبی
متاسفانه در برنامه‌ریزی‌های شرکت مادر تخصصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که عهده‌دار برگزاری اکسپو دبی است شاهد تکرار اشتباه‌های گذشته هستیم. مدل حضور فعالان گردشگری به‌ویژه استان‌ها در اکسپو دبی مشابه نمایشگاه کتاب تهران است که غرفه‌داران تنها به چینش کتاب‌ها و مراجعه خریداران بسنده می‌کنند.
عباس مهدوی، فعال گردشگری با بیان این مطالب، در نقد مدل برنامه‌ریزی ایران برای حضور در اکسپو دبی نگاهی داشته به کارنامه سالن‌های ایران در اکسپوها و نمایشگاه‌های جهانی در گذشته و تاکید کرده که «سنتی و با مدلی همیشگی به اکسپو دبی نرویم. این نمایشگاه شش‌ماهه جایی برای حضور چند هتل و آژانس، کافه و رستوران و پذیرایی با گز و پولکی نیست.»
او نوشته است: «اکسپو دبی مهم‌ترین رویداد هم‌زمان با آغاز فعالیت وزیر جدید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. در حقیقت جام جهانی صنعت گردشگری که مورد توجه همه کشورهای دنیا است. رویدادی که هر پنج سال یک‌بار برگزار می‌شود و با توجه به دوره زمانی شش‌ماهه برگزاری، مورد اقبال فعالان صنعت گردشگری قرار می‌گیرد. امسال دبی از مهرماه تا اسفندماه میزبان این رویداد جهانی است و تدارک گسترده‌ای برای میزبانی شایسته دیده است. بهره‌گیری مطلوب از اکسپو دبی مهم‌ترین دستور کار عزت‌الله ضرغامی در روزهای نخست فعالیتش می‌تواند باشد. حضوری که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و توأم با شناخت از این بازار جهانی است.
جایی برای ایده‌های خلاقانه
نمایشگاه جهانی که به اختصار اکسپو نامیده می‌شود، نمایشگاهی معتبر و شناخته‌شده است که برای نخستین‌بار در سال ۱۸۴۴ در پاریس متولد شد. به دلیل جایگاهی که اکسپو در میان کشورها کسب کرد، آن را بعد از جام جهانی فوتبال و المپیک، به عنوان سومین رویداد مهم بین‌المللی دنیا و المپیک ملل می‌نامند. آخرین نمایشگاه در سال ۲۰۱۷ در شهر آستانه قزاقستان برگزار شد و حالا بعد پنج سال این رویداد در دبی رقم می‌خورد.
اکسپو هر پنج سال یک‌بار برپا می‌شود و به مدت شش ماه میزبان گردشگران علاقه‌مند بسیاری است. در این نمایشگاه جدیدترین دستاوردها، خلاقیت‌ها و اختراعات بشری کشورهای شرکت‌کننده به نمایش درمی‌آیند. اکسپو دبی به مدت شش ماه از نهم مهرماه ۱۴۰۰ تا یازدهم فرودین ۱۴۰۱ میزبان کشورهای جهان است؛ رویدادی که قرار بود سال گذشته برگزار شود، اما به دلیل شیوع کرونا به امسال موکول شد.
اشاره شده که اکسپو ۲۰۲۰ دبی ۱۸۰ کشور و میلیون‌ها علاقه‌مند را دور هم جمع خواهد کرد. در اکسپو دبی مساحت پاویون ایران ۲۰۱۴ متر است که در همسایگی فرانسه و شیلی واقع شده است.
موضوع و تِم اصلی اکسپو ۲۰۲۰ دبی «ارتباط ذهن‌ها، خلق آینده» انتخاب شده و رشد و مطرح شدن ایده‌های خلاقانه را دنبال می‌کند. یکی از نکات جالب توجه که بیانگر اهمیت اکسپوهای جهانی است، معرفی خلاقیت‌ها، ایده‌ها، اختراعات و سازه‌های مشهور و مهم بشری است. برج ایفل، اولین ماشین تایپ، تلویزیون و حتی سس کچاب "هانز" اولین‌بار در این نمایشگاه‌ها به جهانیان معرفی شدند.
تحقق پتانسل‌ها و استعدادهای بالقوه افراد و جوامع برای شکل‌دهی آینده، پویایی هوشمندانه‌تر و سازنده‌تر افراد و پایداری با رویکرد بهره‌برداری درست از منابع انرژی و آب از جمله موضوعات فرعی اکسپو دبی محسوب می‌شوند که در کنار سرگرمی، نمایشگاه‌های هنری، باغ‌ها و فضای سبز، رستوران‌ها و کافه‌های متعدد مورد توجه قرار گرفته است.
جایی برای روایت و قصه‌سرایی
مدل حضور فعالان گردشگری به‌ویژه استان‌ها در چنین رویدادهایی مشابه نمایشگاه کتاب تهران است که غرفه‌داران تنها به چینش کتاب‌ها و مراجعه خریداران بسنده می‌کنند، درحالی که رویداد نمایشگاهی گردشگری محل عرضه محصول نیست و نیازمند جریان‌سازی و اقناع مراجعه‌کننده است. آن‌چه در رویداد نمایشگاهی گردشگری باید اساس کار قرار گیرد درگیر کردن حس مشارکت و شعف در آگاهی مراجعه‌کنندگان برای دانستن بیشتر از ایران است.
متاسفانه در برنامه‌ریزی‌های شرکت مادر تخصصی توسعه ایرانگردی و جهانگردی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که عهده‌دار برگزاری اکسپو دبی است شاهد تکرار اشتباه‌های گذشته هستیم.
اکسپو دبی نمایشگاه نیست، بلکه رویدادی برای ایجاد دلربایی است. جایی برای روایت و قصه‌سرایی از داشته‌های متنوع ایران است. این قصه‌گویی نیازمند برنامه‌ریزی و شناخت از گردشگران این رویداد است، مثلا درحوزه غذا که برتری ایران در اکسپو محسوب می‌شود تنها ارائه غذاها همچون منو یک رستوران توجهی را برنمی‌انگیزد. غذا برتری‌ای است که می‌تواند برگ برنده ایران در میان کشورهای پرقدرت اکسپو باشد. غذاهای خلاقانه ایرانی که تعدادشان کم نیست می‌تواند روزهای شلوغی برای پاویون ایران رقم زند.
آن‌چه مهم است روایت شکل‌گیری این غذا و فرهنگی است که منجر به شکل‌گیری آن شده است. تصور کنید استان گیلان که استان خلاق غذا در ابعاد جهانی است با این تنوع که در دنیا کم‌نظیر است، در اکسپو دبی حضور یابد. تمدن غذایی گیلان اگر به درستی و همراه با معرفی آیین‌ها و رسوم مردمان شمالی در هنگام صرف غذا روایت شود، دل و دیده گردشگران را خواهد برد.
تعریف بسته‌های سفر
موضوع مهم دیگری که در این رویداد باید مورد توجه قرار گیرد تعریف بسته‌های سفر به ایران است. در صنعت گردشگری دوران ارائه تک‌محصول گردشگری به سر آمده است و دعوت برای سفر تمام اجزای آن را در برمی‌گیرد.
نمی‌توان از گردشگری درمان در رویداد اکسپو سخن گفت و به حمل و نقل، اقامت، سرگرمی، خرید، تفریح، گشت‌های فرهنگی و تاریخی و دوران نقاهت بی‌توجه بود. آن‌چه گردشگر در رویدادی همچون اکسپو به آن نیازمند است، اعتماد و اطمینان از تمام مراحل حضور در ایران است. بنابراین روایت بسته‌های سفر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اولویت ایران در اکسپو باید کشورهای همسایه و کشورهایی باشد که زمینه حضورشان در ایران با موانع کمتری روبه‌رو است. بنابراین با نسخه واحد نمی‌توان به سراغ هم این کشورها رفت. باید برای ذائقه و علاقه مردمان کشورهای همسایه برنامه داشت، کشورهایی که همواره در دیپلماسی گردشگری از آن غافل بوده‌ایم. نکته مهم دیگر اکسپو دسته‌بندی و تعریف برنامه برای گونه‌های مختلف گردشگری است. رویکردی که کشورهایی نظیر ترکیه سال‌هاست مورد توجه قرارداده‌اند.
بازاریابی و تبلیغات در اکسپو باید شامل همه گونه‌های گردشگری باشد و حتی برای کودکان که نقش مهمی در سفرها ایفا می‌کنند، جذابیت‌هایی را تعریف کرد.
سال‌هاست که تبلیغ گردشگری ایران در نمایشگاه‌ها به جاذبه‌هایی نظیر آثار تاریخی شاخص و شهرهای خاص ختم می‌شود. این درحالی است که بازدید از این آثار تنها بخشی از ساعات حضور یک گردشگر است و بخش اصلی یک سفر، تعریف لذت‌ها و تفریحاتی است که متاسفانه در معرفی‌های ایران جایگاهی ندارد.
اکسپو خلاقیت و نوآوری می‌خواهد
خوشبختانه در عرصه ثبت آثار جهانی و دریافت اصالت صنایع دستی دستِ ایران پر است. این شناسنامه جهانی باید در اکسپو به کار گرفته شود. صنایع دستی دارای مُهر اصالت یونسکو به دلیل شاخصه‌های بومی و فرهنگی می‌تواند برای بازدیدکنندگان اکسپو تاثیرگذارتر باشد.
برخی جاذبه‌های ایران نظیر راه‌آهن سراسری که به ثبت جهانی نیز رسیده و اقلیم‌های متفاوت ایران را در برمی‌گیرد، از جمله داشته‌هایی است که به‌دلیل چندملیتی بودن در ساخت و نقشی که در جنگ جهانی دوم ایفا کرد، می‌تواند برای بسیاری از گردشگران جذاب باشد.
راه‌آهن سراسری ایران هیچ‌گاه در تبلیغات و بازاریابی‌ها مورد لحاظ قرار نگرفته است. حضور پررنگ کشورهایی نظیر آلمان، دانمارک و ایتالیا و ... در ساخت راه‌آهن ایران می‌تواند زمینه سفر بسیاری از علاقه‌مندان این کشورها را فراهم کند. حتی روس‌ها که تمایلی برای سفر به ایران ندارند، اگر به این آگاهی و شناخت برسند که راه‌آهن ایران و لجستیک انجام‌شده در این مسیر عامل پیروزی و مقاومت‌شان در مقابل نازی‌ها بوده است بی‌گمان راهی ایران خواهند شد. بنابراین تعریف تورهای گردشگری راه‌آهن یک انتخاب خلاقانه نسبت به سایر کشورهای فاقد این میراث صنعتی خواهد بود.
متاسفانه استان‌های کشور برای حضور در رویدادی نظیر اکسپو از شناخت لازم برخوردار نیستند و همواره در قالبی سنتی و نمایشگاهی در رویدادهای فراملی حضور یافته‌اند. در آرایه استان‌ها شاهد تاکید بر مؤلفه‌هایی هستیم که درعمل نمود عینی ندارند و با واقعیت‌های گردشگری فرسنگ‌ها فاصله دارند. در یکی از نمایشگاه‌های اروپایی یکی از استان‌ها، محیط زیست و پرندگانش را یکی از محورهای معرفی خود قرار داده بود، این درحالی بود که محیط زیست آن استان امکان تعریف تورهای پرنده‌نگری را منتفی اعلام کرده بود.
اکسپو رویدادی بر بستر واقعیت‌های دستیافتنی است که امکان بازدید و سفر دارند و نه داشته‌هایی که نمی‌توان از آن‌ها دیدن کرد.
برخی جاذبه‌ها برتری ایران نسبت به سایر رقبا محسوب می‌شوند. جاذبه‌هایی که متاسفانه نگاه پیش پا افتاده به آن‌ها را شاهد بوده‌ایم و در بازاریابی و تبلیغات از آن‌ها غافل مانده‌ایم. بستنی و فالوده ایرانی، چای و قهوه ایرانی و شیرینی‌های متنوع ایرانی از جمله این موارد است که خود به تنهایی می‌توانند توجه بازدیدکنندگان اکسپو را به خود جلب کنند. این داشته‌ها حاشیه‌ای برای پذیرایی نیست، بلکه فرصتی برای سفر گردشگران است.
گردشگری چای برای بسیاری از گردشگران جذاب است و این امکان در شهرهای شمالی، به ویژه لاهیجان و درشهرهای جنوبی در زمینه قهوه فراهم است.
بستنی یکی از محورهای سفر گردشگران به ایتالیاست که در کنار دیدن آثار تاریخی، طرفدران بسیاری دارد. این درحالی است که بستنی سنتی ایرانی به مراتب خوشمزه‌تر از همتای ایتالیایی خود است و طرفداران جهانی بسیاری دارد. تصور کنید بستنی"گله برغان" که فقط در دکان بستنی "گل و بلبل عمو مجید گلدار" سرو می‌شود و دومی ندارد در اکسپو حضور یابد. عمو مجید خالق اولین بستنی ثبت‌شده ملی است که همه کارهای تولید این بستنی را با دست انجام می‌دهد. در مغازه "گل و بلبل" خبری از ماشین بستنی‌سازی نیست و همه چیز رنگ و بوی گذشته را دارد؛ به همین خاطر است که بستنی "گَلِه برغان" در آن سوی مرزها هم طرفدارانی دارد و جهانی شده است. گردشگران از هر کجای ایران و جهان پرسان‌پرسان تا مغازه کوچکش در روستای برغان می‌آیند و یک کاسه از بستنی مخصوصش را نوش جان می‌کنند. این یعنی برتری بی‌همتای ایران در اکسپو که بر خلاقیت‌ها تاکید دارد و می‌تواند توجه گردشگران را به خود جلب کند.
گردشگری رویدادمحور دیگر موضوعی است که همواره از آن غافل بوده‌ایم. ارمنی‌ها در جشن آب و ترک‌ها در قونیه با محوریت رویداد، توانسته‌اند توجه بسیاری از گردشگران کشورهای همسایه را به خود جلب کنند. این رویدادها بهانه‌ای است برای حضور چندروزه گردشگران. ما هم در ایران چنین رویدادهای جذابی نظیر گلاب‌گیری کاشان داریم که در تعریف بسته‌ای مجزا می‌تواند محور تبلیغ در اکسپو باشد، سفری با محوریت باغ‌های گل محمدی تا گلاب‌گیری.
در مجموع، در اکسپو ۲۰۲۲ دبی برای هر سلیقه و ذائقه‌ای چیزی وجود دارد، از کشف نوآوری‌ها و ابتکارات گرفته تا پتانسیل‌های آینده برای استفاده از انرژی‌های پایدار و تجربه غذاها و موسیقی ملل مختلف دنیا در این رویداد عرضه می‌شوند. با توجه به محوریت خلاقیت و توجه به انرژی‌های پایدار در حوزه گردشگری باید با این رویکرد به دبی رفت.
حضور چند هتل و آژانس، ایجاد کافه و رستوران، اجرای موسیقی محلی و سنتی، پذیرایی با گز و پولکی، غرفه‌های صنایع دستی و پخش تصاویری از ایران، چارچوب تمام نمایشگاه‌هایی بوده است که در گذشته شاهد آن‌ها بوده‌ایم. در اکسپو دبی این رویه جایگاهی نخواهد داشت و توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب نخواهد کرد.
در اکسپو دبی بوم‌گردی که خلاقانه از انرژی‌های پاک بهره می‌برد و فاقد تولید زباله است و بر غذاهای ارگانیک و گردشگری مسؤولانه و مبتنی بر محیط زیست تاکید دارد، بر غرفه تشریفاتی یک هتل پنج‌ستاره ارجحیت دارد.
ناشناخته مانده‌ایم
بررسی کارنامه حضور ایران در نمایشگاه‌های مهم گذشته بیانگر این مهم است که هیچ‌گاه به درستی و حرفه‌ای شاهد معرفی داشته‌های غنی و متنوع کشورمان نبوده‌ایم. اساسا بخش خصوصی به تنهایی عهده‌دار این مسؤولیت بوده است و به دلیل نبود حمایت‌های دولت، در حد و اندازه ایران ظاهر نشده است. معرفی ایران و جلب توجه جهانی کار بخش خصوصی نیست و در تمام کشورهای موفق دنیا این رسالت را دولت‌ها برعهده می‌گیرند. کار بخش خصوصی بهره‌گیری از فرصت‌های خلق‌شده برای حضور گردشگران خارجی است.
ذکر نمونه‌ای از ناکامی معرفی ایران در نمایشگاه‌های خارجی می‌تواند روشنگر این خلاء باشد. ایران بارها در نمایشگاه‌های ملی و استانی ترکیه شرکت کرده است. سالانه هزاران گردشگر ایرانی به این کشور سفر می‌کنند و سطح مبادلات اقتصادی و سیاسی بسیار پررنگ است، اما گردشگران ترک کمترین شناختی از ایران ندارند. چندی پیش با "شهزاده ایگوال" نویسنده ایرانی که رمان‌هایش با اقبال گسترده‌ای درترکیه همراه است گفت‌وگو می‌کردم. این نویسنده علاقه‌مند به ایران که تاکنون صدها گردشگر ترک را در قالب گردشگری ادبی به ایران آورده براین عقیده است که گردشگران این کشور هیچ آشنایی با ایران ندارند و گاهی حتی باور ندارند که در ایران امکانات ابتدایی وجود داشته باشد.
کافی است این ابتکار و خلاقیت شهزاده ایگوال در گردشگری ادبی در اکسپو مورد توجه قرار گیرد و در مدتی خاص این رمان‌نویس با آثارش در غرفه ایران حضور یابد؛ حضوری که بی‌تردید توجه بسیاری از بازدیدکنندگان و رسانه‌ها را به خود جلب خواهد کرد.
درحالی که در کشور همسایه خود شناخته‌شده نیستیم، نباید از سایر کشورهای دیگر انتظار داشت گردشگران‌شان را راهی ایران کنند. باید درنظر گرفت حضور در یک رویداد جهانی نظیر اکسپو با نمایش داشته‌ها متفاوت است.
دیدگاه