بررسی کاربرد بادگیرها در معماری امروز؛
جای خالی بادگیر بر بام‌های یزد/ سازه خلاقانه یزدی‌ها کاربردی است
مرمت بناهای تاریخی کار ارزشمندی است اما مرمت تنها زیبا سازی نمای بناها نیست، مرمت به معنای احیا است، کاری که برای بسیاری از بناهای تاریخی از جمله بادگیرها اجرا نشده است.
مخروبه شدن بسیاری از بناهای تاریخی ارزشمند در بافت‌های تاریخی استان یزد، بیشتر متوجه خانه‌هایی است که سکنه ندارند و با رها شدن به مرور زمان ریزش کرده و آوار می‌شوند یا به عمد تخریب می‌شوند تا سازه‌ای جدید جایشان را بگیرد یا با ارزش افزوده زمین، به قیمت مناسب فروخته شود.
عکس‌های هوایی ۵۰ سال اخیر نشان می‌دهد که تعداد بادگیرها در بافت تاریخی یزد بسیار کمتر شده و این نشان می‌دهد که نگهداری این بناها در درجه اهمیت قرار نداشته و تنها ساقه یا ریشه‌هایی از آنها باقی مانده است.
بلااستفاده ماندن بادگیرها حتی در خانه‌های مرمت شده
یکی از دلایل تخریب این سازه‌ها، از بین رفتن کارایی آنها حتی در خانه‌های احیا شده و تغییر کاربری یافته، است. در شرایطی که یزدی‌های قدیم، با استفاده از بادگیر و خانه‌های چهاروجهی، نیازهای سرمایشی و گرمایشی خود را به طور طبیعی تأمین می‌کردند، امروز خانه‌های مرمت شده و تغییر کاربری یافته، از وسایل سرمایشی امروزی استفاده می‌کنند که البته در شأن خانه‌های تاریخی نیست.
رئیس پیشین دانشکده معماری یزد و یکی از اساتید برجسته معماری که طرح‌های پژوهشی بسیاری درباره بادگیرها نوشته و نمونه
آن را نیز برای بادگیر خانه رسولیان برای احیای کارایی این سازه سنتی، اجرا کرده است، عقیده دارد که این سازه با راهکارهای علمی در معماری امروزی قابل اجرا است چنانچه خودش نیز در منزل مسکونی‌اش این طرح را پیاده کرده و مصرف انرژِی را به حداقل رسانده است.عکس‌های هوایی نشان می‌دهد که تعداد بادگیرها در گذشته بیشتر بود ولی اکنون نصفه و نیمه خراب شده و از بین رفته‌اند و تنها ساقه یا ریشه آنها باقی مانده است
سید محمدحسین آیت اللهی که در سال ۲۰۰۴ طرح پژوهشی در زمینه احیای بادگیر خانه رسولیان، محل فعلی دانشکده معماری دانشگاه یزد از طریق UNDP یا شبکه توسعه جهانی سازمان ملل متحد ارائه کرده است، گفت: با توجه به اینکه بادگیرهای یزد یکی یکی خراب می‌شوند و برخی از مالکان برای اینکه بتوانند خانه‌ها را بازسازی کنند، عمدتاً زیر بادگیرها آب می‌اندازند، برای ما دغدغه ایجاد کرد و این دغدغه باعث شد که این طرح را تهیه کنم.
وی بیان کرد: عکس‌های هوایی نشان می‌دهد که تعداد بادگیرها در گذشته بیشتر بود ولی اکنون نصفه و نیمه خراب شده و از بین رفته‌اند و تنها ساقه یا ریشه آنها باقی مانده است.
اجرای طرح پژوهشی برای احیای بادگیرها
این دکترای معماری اعلام کرد: در نهایت این طرح پژوهشی را پذیرفتند که بادگیرهای فعلی چطور احیا شوند چرا که در حال حاضر بادگیرها یا در حال تخریب هستند یا در خانه‌هایی که مرمت و احیا شده‌اند هم، کارایی خود را ندارند، دریچه‌های آنها بسته شده و از مدار خارج شده‌اند.
آیت اللهی به اجرای این طرح پژوهشی برای بادگیر خانه رسولیان دانشکده معماری اشاره کرد و افزود: راهکارهایی را پیشنهاد، عملیاتی و اجرا کردم و نتایج دما و رطوبت هوا به ویژه در فضاهای مرتبط با بادگیر نشان از موفقیت بودن این پژوهش داشت.استاد برجسته معماری: می‌توان در خانه‌های امروزی هم برای خانه‌های ویلایی و هم آپارتمان‌ها با توجه به طرح‌هایی که دانشجویان در حال پژوهش و بررسی آنها هستند، بادگیر را اجرا کرد
وی ادامه داد: آزمایشات بعدی نشان داد که دمای قبل از اجرای طرح برای استفاده بهینه از بادگیر خانه رسولی‌ها با دمای زمانی که بادگیر آن بر اساس پژوهش انجام شده، کارایی یافت از ۴۳ درجه به کمتر از ۳۰ درجه کاهش یافت و این کار برای معماری امروزی نیز کاربرد دارد و می‌توان در خانه‌های امروزی هم برای خانه‌های ویلایی و هم آپارتمان‌ها با توجه به طرح‌هایی که دانشجویان در حال پژوهش و بررسی آنها هستند، بادگیر را اجرا کرد.
وی بیان کرد: بعد از ۱۵ سال دوباره طرح پژوهشی تعریف کرده و گزارش نهایی را ارائه کردم که خودش منبع علمی معتبر است که با شبیه سازی و استدلال منطقی نشان می‌دهد، که کارایی بادگیرها باید برگردد و نتیجه کلی اینکه بادگیر شاید نتواند خاصیت بادگیری داشته باشد، اما با خاصیت مکش هوا، تهویه مطبوع را ایجاد خواهد کرد.
کارایی بخشیدن به بادگیرها در معماری امروزی
این دکترای معماری اظهار داشت: شاید سازه فعلی با توجه به بالا رفتن درجه حرارت شهرها، افزایش طوفان‌ها و گرد و خاک و دردسرهایی که پرندگان در بادگیرها ایجاد می‌کردند، به شکل قدیمی کارایی ندارد اما راهکارهای علمی برای رفع این مشکلات وجود دارد.
وی ادامه داد: با توجه به شرایط جوی فعلی در صورتی که باد هم وزش نداشته باشد، این بادگیرها می‌توانند نقش بادکش داشته باشند و زمانی که باد نمی‌وزد و بدنه بادگیر در طول روز گرم می‌شود، گرمای بدنه را از طریق دریچه‌هایی به بالا هدایت کرده و هوای سرد جایگزین هوای گرم شود و در نهایت بادگیر باز هم کارایی خنک کنندگی خود را باز می‌یابد.
وی با تاکید بر اینکه بادگیر را باید با سایر فضاهای مرتبط با آن سنجید و مورد بررسی قرار داد، افزود: در گذشته مردم کویر برای فرار از گرما در زیرزمین‌ها زندگی می‌کردند بعد سازه‌های بادگیر ساخته شده و تالار، حوضچه یا دریچه‌هایی در زیر بادگیر ایجاد شد که هر کدام کارایی خود را داشت و هوا را لطیف می‌کرد اما امروز بادگیر تنها جنبه زیبایی پیدا کرده و بسیاری از فضاهای اطراف آن اصلاً کارایی ندارند.
وی از اینکه خانه‌های مرمت شده در طول سال تنها از قسمت زمستانه استفاده می‌کنند و از سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی امروزی استفاده کرده و ساختار سنتی بنا را زیر سوال می‌برند، گلایه کرد.
بادگیر را در خانه خود در بافت جدید شهر یزد اجرا کردم
آیت اللهی با بیان اینکه طرح بادگیر را در خانه خود در بافت جدید شهر اجرا کرده و شاهد تأثیر آن بر کاهش مصرف انرژِی و لطافت هوا است، گفت: این طرح هزینه اضافی برای ساخت ندارد و حتی با توجه به کاهش هزینه‌های انرژِی در بلند مدت بسیار مقرون به صرفه است.
این استاد معماری اما از باقی ماندن طرح‌های بسیاری از جمله طرح مرمت بادگیرها گلایه کرد و گفت: همیشه بسیاری از طرح‌ها در حد حرف باقی می‌ماند و من نیز با توجه به این رویکرد حتی در دانشکده معماری، زودتر بازنشست شدم چرا که عقیده دارم تا طرحی اجرا نشود و آثار آن ملموس و قابل ارزیابی نباشد، حرف زدن به تنهایی نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت.همیشه بسیاری از طرح‌ها در حد حرف باقی می‌ماند و من نیز با توجه به این رویکرد حتی در دانشکده معماری، زودتر بازنشست شدم چرا که عقیده دارم تا طرحی اجرا نشود و آثار آن ملموس و قابل ارزیابی نباشد، حرف زدن به تنهایی نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت
وی با تاکید بر اینکه دانشجویان بسیاری در این زمینه تزهای مختلفی دارند که باید بررسی و اجرا شوند، اظهار داشت: البته دولت هم باید حمایت کند و ایده‌ها را اجرایی کند، کاری که بسیاری از کشورهای خارجی خیلی زودتر شروع کرده‌اند در حالی که ما بهترین نمونه‌ها را داریم.
آیت‌اللهی گفت: متأسفانه بسیاری از بادگیرها در اثر عدم استفاده در حال تخریب هستند چرا که کارایی لازم را ندارند و فقط به ظاهر زیباسازی شده‌اند به همین دلیل به مرور زمان تخریب می‌شوند، چرا که دریچه بسیاری از بادگیرها مسدود شده است. مرمت ظاهری زیبا است اما به معنای احیا نیست.
زیباسازی ظاهری مشمول بسیاری از بناهای تاریخی است که پوسته بافت تاریخی را زیبا کرده اما در زیر این پوسته اتفاقات تلخی است که عاقبت بناهای تاریخی را تهدید می‌کند و شاید روزی شاهد این باشیم که بادگیرهایی که ظاهراً مرمت شده‌اند، فرو بریزند و آواری بر بافت تاریخی فرود آید.
دیدگاه