زور نهادهای بیرونی برای جلوگیری از انتشار کتاب از وزارت ارشاد بیشتر است/جلوی چاپ 2000نسخه ای یک کتاب را گرفتید،در فضای مجازی 70000 بار دیده شد

هفتم مهرماه سال گذشته، جعفر شیرعلی‌نیا، نویسنده کتاب «نکته‌های تاریخی» مدعی شد وزارت ارشاد گفته کتابش غیرقابل چاپ است. او در سال 1400 هم اعلام کرده بود وزارت ارشاد مجوز کتاب‌هایش در انتشارات سایان را لغو کرده که البته همان زمان این ادعا ازسوی وزارت ارشاد تایید نشد. با این حال همچنان موارد ادعایی این نویسنده درخصوص عدم موافقت ارشاد برای چاپ کتاب‌هایش در بازار فضای مجازی خریدار دارد و بدتر اینکه، همچنان مشخص نیست موارد اختلافی او با وزارت ارشاد بر سر چیست. حتی شیرعلی‌نیا مدعی شده وزارت ارشاد به او گفته بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس مانع از انتشار کتاب نکته‌های تاریخی شده و جالب‌تر اینکه تا زمان نگارش این نوشتار وزارت ارشاد این ادعای شیرعلی‌نیا را رد یا تایید نکرده است.
فارغ از مورد ادعایی شیرعلی‌نیا با دقت نظر درخصوص موارد مشابه به نظر می‌رسد سهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نظارت بر محتوای حوزه نشر به نهادهای دیگر تفویض شده است. از سال‌های دور نسبت به مساله نظارت بر کتاب اختلاف‌نظرهایی وجود داشته است، برخی معتقد به نظارت پسینی در چاپ کتاب هستند و نظر مرسوم دیگری هم هست که روند فعلی نظارت پیشینی بر کتاب را درست می‌داند. ما بی‌آنکه بخواهیم وارد این جدل تاریخی بشویم، برای بررسی این موضوع اختلافی فعلی به فرآیندهای قانونی نظارت رجوع می‌کنیم. سال 1389 شورای عالی انقلاب فرهنگی، «اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب» را مانند گذشته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرد و در مصوبه‌ای این موضوع را ابلاغ کرد و در ماده‌های مختلف به چگونگی اجرای آن پرداخت.

در ماده 5 این مصوبه آمده است :نظارت بر امر طبع و نشر کتاب و اجرای صحیح اصل 24 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. این وزارتخانه هیات نظارتی متشکل از حداقل پنج نفر از میان صاحب‌نظران و شخصیت‌های علمی، دینی و فرهنگی وارد به مسائل کتاب و نشر و امور اجتماعی و سیاسی و تبلیغاتی را انتخاب و جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی خواهد کرد. همچنین در تبصره این ماده قانونی آمده است: «متناسب با هر رشته تخصصی و کاری، کارگروهی متشکل از افراد صاحب‌نظر و به انتخاب شورای فرهنگ عمومی و زیرنظر هیات تشکیل می‌شود. علاوه‌بر کارگروه‌های تخصصی فوق، کارگروه‌های استانی نیز به معرفی هیات و انتخاب شورای فرهنگ عمومی تشکیل می‌شود.
همچنین ماده 9 این مصوبه می‌گوید: «هیات نظارت می‌تواند با تایید شورای فرهنگ عمومی کمیته‌های متعدد داوری برای بررسی و ارزیابی آثار و کتب مورد تقاضا برای نشر تشکیل دهد. آثار مزبور برای بررسی و ارزیابی به یکی از کمیته‌های مزبور به‌عنوان کمیته اولیه ارائه می‌شود. درصورتی‌که پاسخ کمیته اولیه نسبت به انتشار آن مساعد باشد با اخذ تعهد کتبی از ناشر مجوز چاپ به وی داده می‌شود؛ در غیر این‌صورت وی می‌تواند پس از ابلاغ اصلاحات و نظرات کمیته و ارائه تعهد مبنی‌بر اعمال اصلاحات مزبور نسبت به انتشار اثر و کتاب خود اقدام کند. همچنین درصورتی‌که نسبت به رأی کمیته اولیه اعتراض به عمل ‌آید، موضوع برای بررسی مجدد به کمیته دوم (موازی) ارائه می‌شود. پس از بررسی درصورت تایید نظر کمیته اولیه بایستی اصلاحات ابلاغی کمیته مزبور اعمال شود و در موارد بروز اختلاف نظر میان کمیته‌های اول و دوم، موضوع به کمیته سوم برای بررسی و اظهارنظر نهایی ارائه می‌شود و نظر این کمیته قطعی و لازم‌الاتباع است.»
براساس آنچه در قانون آمده است، مرجع اصلی برای صدور مجوز کتاب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که باید درمورد چاپ شدن کتاب نظر نهایی بدهد و تصمیم‌گیری کند. اما به نظر می‌رسد گاهی اوقات زور نهادها و بخش‌هایی خارج از بدنه دولت بیشتر از وزارت ارشاد است تا حدی که مانع انتشار کتاب می‌شود.
در نمونه اخیر و مشهوری که در نمایشگاه کتاب امسال اتفاق افتاد دیدیم که کتاب «نامزد گلوله‌ها» نوشته مرتضی سرهنگی از انتشارات خط‌مقدم جمع‌آوری شد. دلیلی که عنوان شد مجوز نداشتن کتاب بود، اما در حاشیه‌ها شنیده شد که آثار مرتبط با شهیدحاج‌قاسم سلیمانی باید توسط بنیاد مکتب حاج‌قاسم، مورد بررسی قرار گیرد. چنین رویه‌ای درمورد آثار مرتبط با حوزه دفاع مقدس هم گفته می‌شود که باید توسط بنیاد حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس مورد تایید قرار گیرد.

مطابق قانون فصل‌الخطاب نظارت بر کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و هرگونه اقدامی که منجر به بی‌اعتبار کردن این وزارتخانه شود نتیجه‌ای جز هرج‌ومرج و بلبشوی فرهنگی نخواهد داشت. ضمن اینکه در وضعیت امروز رسانه‌، عدم تدبیر در مواجهه با امر نظارت بر کتاب، نتیجه‌ای جز این نخواهد داشت که نویسندگان مسیرهای دیگری را برای انتشار اثر خود انتخاب کنند که خارج از دسترس نظارتی است. چنین وضعیتی عارضه‌هایی دارد که یکی از آنها شکل دادن یک موقعیت دوپینگی برای شهرت یافتن یک فرد در فضای رسانه‌ است. آن بخشی از مردم که با حوزه کتاب ارتباط نزدیک دارند به این واقفند که میزان سختگیری نظارتی در حوزه کتاب کمتر از دیگر حوزه‌های فرهنگی است و نویسندگان هم تاکید دارند که کارشناسان این بخش فرهنگ رواداری بیشتری دارند. اما برون‌داد اتفاقاتی همچون واقعه اخیر چه چیزی در فضای رسانه خواهد داشت جز اینکه گفته می‌شود در حوزه کتاب هم، بگیر و ببند است و کتاب‌های زیادی پشت در نظارت باقی مانده است.