باربی یا گوهر و گلی؛ عروسک‌های ایرانی خواهان ندارد/ یک هنرمند: خارجی‌ها اقبالشان به فرهنگ ما بیشتر است

اما هنرمندان ایرانی به دلیل عرق به فرهنگ خود همچنان تولید عروسک را ادامه می‌دهند تا جایی که می‌توان گفت نمایشگاه‌های سالانه و فصلی صنایع دستی تنها فرصت معرفی این موجودات بی جان اما پر از قصه و داستان است.

غفلت در معرفی عروسک‌ها

یکی از بازدیدکنندگان به خبرنگار خبر فوری گفت: دختر من علاقه چندانی به عروسک بومی ‌نداشت اما زمانی که قصه مربوط به آن را برای او تعریف کردم علاقه‌مند شده و حالا هر جا عروسک بومی ‌می‌بیند می‌پرسد آیا اینها هم داستانی دارند؟

زهرا رستمی ‌معتقد است با آمدن عروسک‌های جدید به خصوص خارجی‌ها به بازار بچه‌ها به آن‌ها گرایش دارند و مثلاً می‌پرسند چرا این عروسک بومی ‌اینقدر ساده است و دست و پا ندارد.

این شهروند تاکید دارد که بچه‌های ما داستان عروسک‌ها را نمی‌دانند و متأسفانه در مدارس هم به آن‌ها گفته نمی‌شود. در حالی که این عروسک‌ها هویت ما هستند.

عمار احمدی تصریح کرد: به عنوان مثال بیشتر مناطق آذربایجان عروسک‌های مخصوص به خودشان را دارند که از نظر ساختار فیزیکی و کارکرد نمادین اجتماعی آن باهم متفاوت هستند.

این مردم شناس با تاکید به اینکه عروسک‌های بومی‌ عموماً از چوب و پارچه و سایر مواد اولیه متناسب با منطقه تولید می‌شود، اضافه کرد: دیده می‌شود که در لباس عروسک‌ها به پوشش بومی‌ مناطق توجه می‌شود و این تولیدات با کمترین هزینه بهترین معرفی را از زندگی ، آداب و رسوم و باورهای مردم یک منطقه دارند.

از خود دور شده‌ایم

این غفلت راه را برای اسطوره زدایی و تصاحب فرهنگ بومی ‌باز کرده است. تا جایی که انیمیشن‌ها هم با معرفی شخصیت‌های داستانی تمامی ‌فکر و ذهن کودکان ایرانی را از آن خود کرده است.

فروغ عموییان استادیار دانشگاه مازندران در پژوهشی پیرامون اسطوره زدایی اسباب بازی باربی می‌گوید: « در طراحی، تولید و فروش عروسک باربی، اسطوره‌سازی صورت گرفته است و پیام‌های ضمنی مشترک درتبلیغات و برندسازی، لایه‌های پنهانی است که در ناخودآگاه مصرف‌کننده اثر گذاشته و به‌صورت فریبی زمانی، او را به سمت مصرف فرا-باربی پیش می‌برد. همچنین در فرایند اسطوره‌زدایی مشخص شد که سلطه باربی، موجی از خدمات سیاسی، تجاری، صنعت سینما و مولتی‌مدیا را دربرداشته است.»

این پدیده نشانه حیرت‌انگیز هر چه بیشتر از میدان به در شدن چوب است؛ جنسی که به سبب استحکام و لطافت و گرمای طبیعی آن در دست، ایده‌آل است؛ چوب قادر است که از هر گونه شکلی که با آن درست می‌کنند، تیزی زاویه‌های خشن را بگیرد و نیز سرمای شیمیایی فلز را نیز ندارد؛ هنگامی‌ که کودک آن را در دست می‌گیرد یا پرت می‌کند، نه لرزشی دارد و نه صدای چندش آوری. چوب صدایی هم خفه و هم واضح دارد.

دست خالی آخرین نسل هنرمندان عروسک ساز

هنوز هم هستند هنرمندانی که نسبت به تولید عروسک بومی‌ همت دارند. هنرمندانی که متعلق به نسل‌های پیشین بوده و به واسطه تجربه و آشنایی فردی خود با عروسک‌ها نسبت به ساخت آن همت می‌کنند. به نظر می‌رسد نسل‌های جدید نه غربتی با عروسک بومی ‌دارند و نه نسبت به باز آفرینی آن‌ها علاقه‌مند بوده‌اند.

یکی از عروسک سازان در خصوص مشکلات بازآفرینی عروسک‌ها گفت: دست ما خالی است و با کمترین امکانات تولید می‌کنیم.

طاهره مکی سازنده عروسک‌های ترنج، تورج و گلی و گوهر تصریح کرد: شهری که در آن زندگی می‌کنم، سیرجان، به عنوان شهر جهانی گلیم در میراث یونسکو به ثبت رسیده است.

وی با سابقه 10 ساله تولید صنایع دستی، افزود: برای حفظ عروسک بومی ‌منطقه عروسکی دو رو به اسم گلی و گوهر را طراحی کردم که یک عروسک آویزی با یک طرف گلیم و یک طرف سوزن دوزی است. این عروسک بر اساس یک داستان بومی ‌به این اسم نامگذاری شده است.

این هنرمند با تاکید به اینکه آماده صادرات عروسک خود و حضور در نمایشگاه‌ها است، گفت: وقتی می‌خواستم نمایشگاه صنایع دستی بیایم به من می‌گفتند فروش زیادی نخواهی داشت، نرو اما اگر ما هنرمندان حمایت شویم و بتوانیم به نمایشگاه‌های خارجی برویم می‌توانیم عروسک ایرانی را در سطح جهانی معرفی کنیم.

عروسک‌های بومی ‌در بین ایرانیان مقیم خارج و خارجی‌ها مشتریان بیشتری دارد آیا این شرایط گویای گسیختگی فرهنگی ما و به ویژه کودکان و نوجوانان از فرهنگ و هویت خود نیست؟