آرزوی ناکام انتظامی و رشیدی و یک وعده عملی نشده

امروز، ۱۸ مهر ماه سالروز تاسیس تماشاخانه «سنگلج» است، تماشاخانه‌ای که بعد از تئاترهای لاله‌زار، محل فعالیت بخش بزرگی از جامعه هنرهای نمایشی بوده است.

تماشاخانه‌ای که در یک دهه گذشته قرار بود طرح توسعه آن عملی شود و حتی گفته می‌شد مرکز اسناد موزه تئاتر ایران در کنار آن راه‌اندازی خواهد شد اما با وجود همه پیگیری‌های بزرگان فرهنگ و هنر کشور و قول مساعد محمد باقر قالیباف، شهردار وقت تهران، تحقق این آرزو همچنان معطل مانده است.

این تماشاخانه که در ابتدا ۲۵ شهریور نامیده می‌شد، نیمه اول دهه ۴۰ در محله سنگلج که یکی از قدیم‌ترین محله‌های تهران است، تاسیس و مهر ماه ۱۳۴۴ خورشیدی، همزمان با برگزاری نخستین جشنواره «نمایش‌های ایرانی» افتتاح شد.

در آن مقطع هنرمندانی که طرفدار اجرای نمایشنامه‌های ایرانی و در پی ارتقای درام‌نویسی ملی بودند، این تماشاخانه را که در زمان خودش از امکانات خوبی مانند سن گردان، سیستم صوتی حرفه‌ای و ... برخوردار بوده، برای اجرای نمایشنامه‌های ایرانی تعریف کردند و بدین ترتیب نمایشنامه‌های نویسندگان شاخص ما همچون علی نصیریان، بهرام بیضایی، اکبر رادی، غلامحسین ساعدی، بیژن مفید و ... در این تماشاخانه روی صحنه رفته است.

پس از آغاز به کار این تماشاخانه، گروه‌های «هنر ملی» به سرپرستی عباس جوانمرد، «مردم» به سرپرستی علی نصیریان، «شهر» به سرپرستی جعفر والی، «امروز» به سرپرستی داوود رشیدی، «جوان» به سرپرستی اسماعیل شنگله و «میترا» به سرپرستی خلیل موحد دیلمقانی که وابسته به اداره هنرهای دراماتیک بودند و با کمک مالی وزارت فرهنگ و هنر فعالیت می‌کردند آثار نمایشی خود را تولید و در این تماشاخانه اجرا می‌کردند.
در این گروه‌های نمایشی کارگردانانی چون عباس جوانمرد، جعفر والی، علی نصیریان، عزت‌ا... انتظامی، داود رشیدی، رکن‌الدین خسروی، بهرام بیضایی، محمود استادمحمد و . . . فعالیت داشتند که غالبا به عنوان نویسنده آثار خود نیز فعالیت می‌کردند و همچنین از نمایشنامه‌های نویسندگانی مثل غلامحسین ساعدی، خلیل موحد دیلمقانی، اکبر رادی، بیژن مفید، محسن یلفانی، منوچهر رادین، بهمن فرسی، محمود دولت آبادی، کوروس سلحشور، حسین مکی، آرمان امید، بهزاد فراهانی، محمد رهبر، حمید نعمت و عنایت اله احسانی نیز استفاده می‌کردند.

اما به تدریج استقبال از نمایش‌نامه‌های ایرانی کمرنگ شد و به ناچار کارگردانان تئاتر به اجرای نمایشنامه‌های خارجی در این تماشاخانه روی آوردند . اولین بار عزت‌الله انتظامی بود که نمایشنامه «بازرس» نوشته گوگول را در این سالن روی صحنه برد.

بعد از انقلاب تماشاخانه «سنگلج» به عنوان یکی از زیر مجموعه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف شد و زیر نظر مرکز هنرهای نمایشی به فعالیت خود ادامه داد.

اما این فعالیت با افت و خیزهایی همراه بود. به طوری که گاه این تماشاخانه هیچ گونه فعالیتی نداشت تا اینکه از نیمه اول دهه هشتاد و در دوره طلایی تئاتر در دوران اصلاحات، بار دیگر خون تازه‌ای به رگ‌های این تماشاخانه پیر دوید و هنرمندانی چون بهزاد فراهانی، هادی مرزبان، منیژه محامدی، میکاییل شهرستانی و ... نمایش‌های خود را در این تماشاخانه اجرا کردند.

در همین تماشاخانه بود که مرزبان برای اولین بار نمایشنامه «خاطرات هنرپیشه نقش دوم» نوشته بهرام بیضایی را روی صحنه آورد.

از آن مقطع به این سو، سنگلج بار دیگر به سالنی برای اجرای نمایشنامه‌های ایرانی بدل شد.

نیمه دوم دهه هشتاد این تماشاخانه بازسازی شد که خوشبختانه بازسازی آن مشکلات و حاشیه‌های بازسازی تئاتر شهر را نداشت.

اما از اواخر دهه هشتاد بود که بخشی از بزرگان تئاتر کشور از طرح توسعه این تماشاخانه و پیوستن ساختمان مجاور به آن حمایت کردند. آنان امید داشتند با این اتفاق، بعد از مدت‌ها انتظار بتوان موزه تئاتر و مرکز ملی اسناد تئاتر را راه‌اندازی کرد.

اتابک نادری، مدیر وقت این تماشاخانه در این زمینه بسیار فعال بود و برای اجرایی شدن از همه بزرگان تئاتر کمک خواست. برغم همراهی عزت‌الله انتظامی، محمد علی کشاورز، داود رشیدی و ... و پیگیری آنان از محمد باقر قالیباف، شهردار وقت تهران و با وجود قول مساعد او، این طرح به انجام نرسید. حالا همه آن بزرگان رفته‌اند و قالیباف هم دیگر شهردار تهران نیست و طرح توسعه سنگلج هم همچنان در هاله‌ای از ابهام است.

در آخرین گفتگویی در سال ۱۴۰۰ با پریسا مقتدی، مدیر این تماشاخانه داشت، به دلیل جا به جایی اعضای شورای شهر تهران، فرصتی برای پیگیری این موضوع ایجاد نشده بود. با این حال شواهد نشان می‌دهد این ماجرا هنوز در حد یک رویای بی‌تعبیر باقی مانده است.