تاریخچه جشنواره‌ نمایش‌ عروسکی تهران از آغاز تا امروز / نام مبارک از کجا آمد؟

نخستین دوره جشنواره بین المللی نمایش عروسکی مبارک در مردادماه، سال ۱۳۶۸ به همت علی منتظری که در آن دوران مدیریت وقت مرکز هنرهای نمایشی را به عهده داشت؛ برگزار شد. در واقع ایده اولیه برگزاری این رویداد نمایشی با هدف معرفی نمایش عروسکی در ایران و بررسی وجود این هنر در دیگر نقاط دنیا از سوی او مطرح شد و در این مسیر پژوهشگران و هنرمندان بسیاری درباره این هنر کهن ایران و جهان صحبت کردند.

معرفی فرهنگ خیمه شب بازی ایران به جهان

به این ترتیب که علاوه بر کارشناسان ایرانی، پژوهشگران دیگری در حوزه معرفی هنرهای عروسکی خود میهمان نخستین دوره از این رویداد فرهنگی بودند و مهر کنتراکتور از کشورهند نمایش عروسکی متعلق به فرهنگ هندوستان، اندرانیک کامجیان از اتحادیه جماهیر شوروی نمایش عروسکی شوروی از جمله مهمانان ین دوره از جشنواره بودند . همچنین لاله تقیان نمایش عروسکی در شرق، ایرج طهماسب بازیگری در نمایش عروسکی، قطب‌الدین صادقی متون جدید نمایش عروسکی و بهروز غریب‌پور نمایش عروسکی در ایران را روایت کردند.

علی منتظری دبیری این جشنواره نمایشی را تا سال ۱۳۷۰ به عهده داشت و در این مدت علی منتظری به معرفی این رویدادهنری و جا انداختن آن به عنوان جشنواره‌ای مهم در عرصه نمایش تلاش کرد. در واقع او با دعوت از چهره‌های شاخص هنرهای نمایشی در عرصه بین  الملل و میزبانی حرفه‌ای های این هنر از کشورهای مختلف توانست بقای این جشنواره را تضمین کند.

بعد از برگزاری نخستین دوره جشنواره بین المللی نمایش عروسکی مبارک، منتظری در سال دوم و سوم برگزاری این رویداد عروسکی، توانست پژوهشگران و گروه‌های نمایشی را از کشورهایی چون آذربایجان،  برزیل، ایتالیا، آلمان، یوگسلاوی، انگلستان، فرانسه، ویتنام و دیگر کشورها به ایران آورد تا هنر ایرانی در دوران سازندگی را ارزیابی کنند. اما علاوه بر هنر نمایش عروسکی آنچه در این دوره به خوبی معرفی شد، هنر خیمه شب بازی به عنوان یک هنر اصیل ایرانی بود.

تماشای تئاتر عروسکی از کشتارگاه تا فرهنگسرای بهمن

یکی از مهمترین موضوعات قابل توجه در این دوره از جشنواره پایان پروژه ساخت فرهنگسرای بهمن با مدیریت بهروز غریب‌پور بود که این فرهنگسرا در دوره سوم با نمایش «بابابزرگ و ترب» افتتاح شد و شهروندان تهرانی در جنوب شهر که روزگاری از بوی کشتارگاه عاجز شده بودند؛ با افتتاح این فرهنگسرا توانستند بخش مهمی از فرهنگ نمایش ایران را به تماشا بنشینند. ضمن اینکه موزه هنرهای نمایشی نیز در این فرهنگسرا افتتاح و ماندگار شد.

جشنواره چهارم و طرح دوسالانه جشنواره بین المللی نمایش عروسکی

جشنواره چهارم با مدیریت محمد حسین صوفی در بخش‌های مختلف برگزار شد. یکی از ویژگی های این دوره از برگزاری جشنواره اضافه شدن و یا پر رنگ‌تر شدن بخش رسانه‌ای جشنواره بود به این معنا که خبرنامه جشنواره و کاتالوگ به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر شد و در بخش داوری هم یک منتقد از کانون ملی منتقدان تئاتر به بخش داوران این جشنواره اضافه شد. در واقع اهمیت نگاه منتقد و رسانه‌ها برای نخستین بار در این دوره از جشنواره نمود پیدا کرد.

اهدای یادمان چهارمین جشنواره، دیپلم افتخار، لوح تقدیر از دیگر تصمیم‌های مدیریتی در این جشنواره بود.

یکی از تصمیم‌های مدیریتی که در این دوره از جشنواره اتخاذ شد، برگزاری این رویداد فرهنگی به شکل دوسالانه بود که موافقان و مخالفان بسیاری داشت و یکی از مخالفان در شورای سیاستگذاری بهروز غریب‌پور بود.

تنوع در دعوت از مهمانان خارجی

پنجمین دوره از برگزاری این رویداد نمایشی با تغییر سیاست‌های برگزاری در شهریورماه، سال ۱۳۷۳ به دبیری مسعود شاهی به انجام رسید. در این دوره ۳۲ نمایش روی صحنه رفت که از این تعداد ۲۶ گروه ایرانی بودند و ۶ گروه از کشورهای ارمنستان، اسپانیا، بلغارستان، یونان، قزاقستان و چین بودند.

حضورنمایش‌های بین المللی از کشورهای همسایه تا آسیای شرق و اروپا، رنگی از تنوع در آثار را ایجاد کرد.

بزرگداشت حاج احمد خمسه بزرگ‌ترین هنرمند خیمه شب بازی

رحیم نجفی برزگر رئیس وقت مرکز هنرهای نمایشی سکان اداره دوره ششم جشنواره را در سال ۱۳۷۵ به عهده گرفت که در این دوره برای نخستین بار بخشی برای بزرگداشت اهالی تئاتر ترتیب داده شده که گرامیداشت یاد و خاطره استاد احمد خمسه‌ای معروف به حاج احمد خمسه، ازبزرگ‌ترین و تاثیرگذار ترین هنرمندان خیمه شب بازی در تاریخ تئاتر ایران که در مرداد همان سال از دنیا رفته بود؛ برپا شد.

جشنواره هفتم با سیاست‌های فرهنگی سید محمد خاتمی رئیس جمهور

در فاصله برگزاری جشنواره ششم تا هفتم، انتخابات ریاست جمهوری سید محمد خاتمی برگزار شد. بعد از روی کارآمدن دولت اصلاحات با محوریت گفتگوی تمدن‌ها هفتمین دوره از جشنواره عروسکی تهران با همین شعار برگزار شد. به همین دلیل برگزاری همایش «گفتگوی تمدن‌ها و نمایش عروسکی» درقالب همین گفتمان در جشنواره هفتم به دبیری حسین سلیمی برگزار شد. همچنین علاوه بر حضورگروه‌های نمایشی از کشورهای مختلف، حضور کشورهای دیگر در برگزاری برنامه‌های مشترک در این دوره شکل گرفت که از آن جمله می‌توان به برگزاری نمایشگاه مشترک عروسک با همکاری موزه عروسکی ابراتسف مسکو اشاره کرد.

ورود بخش علمی در جشنواره هشتم

مجید شریف خدایی رئیس وقت مرکز هنرهای نمایشی از جمله مدیرانی بود که در فاصله ۴ سال توانست دو دوره از این رویداد عروسکی را برگزار کند. یکی از مهمترین ویژگی‌های این دوره از برگزاری جشنواره اضافه کردن بخش مقاله به عنوان یکی از وجوه علمی به این رویداد نمایشی بود. «بعد از آخرین تشویق» نوشته آریل بوخانو با ترجمه جواد ذوالفقاری،«‌خلق یک شخصیت عروسکی» نوشته بیل وودبرن با ترجمه سام فرزانه،«یک نمایش،دو چهره» نوشته دکتر قطب‌الدین صادقی از جمله مقاله‌های مورد بررسی در این دوره از جشنواره بود.

چه فردی پیشنهاد اضافه کردن مبارک به جشنواره را داد؟

خسرو نشان دبیر جشنواره‌ بین‌المللی نمایش‌ عروسکی تهران بود که دوره دهم ین رویداد فرهنگی را در سال ۱۳۸۳ به سیاق دوره‌های گذشته برگزار کرد. دوره یازدهم این دوره در سال ۱۳۸۵ توسط شورای سیاستگذاری به دبیری زنده یاد جواد ذوالفقاری برگزار شد.

دراین دوره از جشنواره به پیشنهاد بهزاد غریب‌پور نام مبارک به عنوان نماد کهن هنرهای نمایشی به جشنواره بین المللی نمایش عروسکی تهران اضافه می‌شود و در طراحی پوستر نیز این مهم درنظر گرفته می‌شود و به این ترتیب از دوره یازدهم تا دوره بیستم عنوان جشنواره بین المللی نمایش عروسکی تهران- مبارک بر پیشانی این هنر می‌درخشد.

انتشار کتاب‌های تخصصی در جشنواره دوازدهم

مسیر جشنواره بین المللی نمایش عروسکی تهران مبارک در دوره دوازدهم با دبیری رحمت الله محرابی ادامه پیدا کرد و آموزش‌های تخصصی در حوزه ساخت و نمایش عروسک با حضور نمایندگانی از کشورهای مختلف به این جشنواره اضافه شد که از جمله می‌توان به کارگاه های آموزشی و نشست‌های تخصصی همچون نمایش عروسکی در چین، اندونزی، هلند، خاورمیانه (نیل ون در لیندن، هلند)، نمایش عروسکی کانادا (ژاک ترودو، کانادا)، دست انسان، مادر دراماتورژی عروسکی است: از مبارک تا پونچینلا تا پانچ (استفانو جیونکی، ایتالیا)، ‌نمایش اتریشی(گروه اتریشی، اتریش) اشاره کرد.

یکی از ویژگی‌های این دوره از جشنواره انتشار کتاب‌های تخصصی با عناوینی چون «علی بابا و ستاره های روشن شهر» نوشته جواد ذوالفقاری، «اوسنه گمشده» نوشته طلا معتضدی، «مقدمه ای بر فانتزی» نوشته شیوامسعودی،«زبان عروسک» نوشته لورنس کومنیز و مارک لون سون با ترجمه شیوا مسعودی،«عروسکها و نمایش عروسکی» نوشتخ دیوید کورل با ترجمه آزاده نوری و همایون فر» بود.

ساخت عروسک‌های غول پیکر

جشنواره سیزدهم به دبیری اردشیر صالح‌پور در سال ۱۳۸۹ برگزار شد. در این دوره از جشنواره ساخت و حضور عروسک‌های غول پیکر نمود پیدا کرد. به این ترتیب که کارگاه آموزشی ساخت عروسک‌های غول‌پیکر توسط فلور ماری فوئنتس از کشور فرانسه، عروسک‌ها و ماسک‌های افسانه‌ای توسط ماریلا کربونه از کشورایتالیا، ساخت عروسک‌های کاغذی توسط الن لوکوک و نرگس مجد از کسور فرانسه، ساخت عروسک با وسایل دور ریختنی اثری از تینا آبش زاده، اوریگامی توسط آذر مبارکی، ساخت و ساز عروسک‌های باتومی و رومیزی با استفاده از مواد نرم توسط ایرج محمدی از جمله کارگاه‌های جشنواره دوره سیزدهم بود که در آن سال مورد استقبال قرار گرفت.

جشنواره چهاردهم این رویداد فرهنگی و عروسکی هم توسط اردشیر صالح پور در سال ۱۳۹۱ برگزار شد.

دبیری مرضیه برومند و گپ و گفت‌های فرهنگی

اما جشنواره پانزدهم در سال ۱۳۹۳با حضور مرضیه برومند به عنوان دبیر این جشنواره با رنگ و رویی دیگر برگزار شد و حضور این بانوی هنرمند از جشنواره پانزدهم تا جشنواره شانزدهم در سال ۱۳۹۵ و دوره هفدهم در سال ۱۳۹۷ به طول انجامید و تاریخ نمایش‌های عروسکی حضور یک بانوی هنرمند با سابقه نمایش فوق العاده عروسکی به عنوان رکورد ثبت شد.

در واقع برومند علاوه بر اجرای برنامه‌های همیشگی یک جشنواره، پاتوق‌های فرهنگی و نمایشگاه‌ عروسک‌های نمایشی را در نقاط مختلف شهر برگزار کرد که این پاتوق‌های فرهنگی فرصت مناسبی را از گپ و گفت‌های فرهنگی را به علاقمندان این هنر و البته عامه مردم هدیه می‌داد.

جشنواره هیجدهم در سال ۱۳۹۹ با دبیری گلزار محمدی برگزار شد. شورای سیاستگذرای این دوره از جشنواره موضوع فرم و معنا، اسطوره شناسی و تبارشناسی عروسک را در تئاتر عروسکی پر رنگ کردند و در این راستا کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی برگزار کردند.

بر همین اساس کارگاه‌های فرم و معنا در تئاتر عروسکی توسط دکتر فارس باقری، تاملاتی در باب اسطوره و تبارشناسی عروسک دکتر بهزاد آقاجمالی، بازی دهی عروسک در فضای مجازی توسط آمِلا واسینوویچ- استاد دانشگاه سنت پترزبورگ، آنتروپولوژی و تئاتر عروسکی تسط دکتر اردشیر صالح پور برگزار شد.

چاپ سه کتاب با عناوین «راهنمای عملی بازی دهندگی عروسک» اثر مروین میلار با ترجمه سلما محسنی اردهالی، «تئاتر عروسکی در نظریه و عمل» نوشته پنی فرانسیس با ترجمه پوپک عظیم پور، «مجموعه مقالات یورکوفسکی» نوشته هنریک یورکوفسکی نوشته زهره بهروزی نیا از جمله آثار نوشتاری این دوره بوده است.

وعده هادی حجازی فر برای راه اندازی صندوق حمایت از تئاتر عروسکی عملیاتی شد؟

با شیوع بیماری همه‌گیر کرونا و مختلف شدن جریان زندگی برگزاری این جشنواره نیز به تعویق افتاد تا اینکه دوره نوزدهم این جشنواره به دبیری هادی حجازی فر و حضور علاقمندان به این هنر سال گذشته برگزار شد.

در این دوره از جشنواره ۵۸ گروه نمایشی با بیش از ۵۰۰ مهمان داخلی و خارجی حضور داشتند و یکی از ویژگی‌های  این رویداد هنری داوری آثار توسط کارگردان‌های حاضر در جشنواره بود که هیئتی فنی در کنار رأی‌گیری از کارگردان‌ها، نظر فنی خود را درباره‌ آثار ارائه دادند.

همچنین حجازی در جشنواره نوزدهم وعده داد که صندوق حمایت از تئاتر عروسکی راه‌اندازی می‌شود و سالنی اختصاصی به تئاتر عروسکی تعلق خواهد گرفت.

به رسمیت شناختن آثار نمایشی کوتاه در مدیون تصویر!

بیستمین دوره جشنواره تئاتر عروسکی- مبارک به دبیری امیر سلطان احمدی با شعار رویای سفید دوستی فردا ۲۶ آذرماه با اجرای برنامه شادی پیمایی در بوستان آب و آتش آغاز می‌شود. اصلی‌ترین بخش جشنواره نمایش‌های صحنه ای است که در دو بخش نمایش‌های نوجوان و بزرگسال و کودک در باغ کتاب برگزار خواهد شد. در بخش در بخش نمایش‌های صحنه‌ای نوجوان و بزرگسال در بخش صحنه‌ای ویژه نوجوان و بزرگسال ۱۳ نمایش، در بخش صحنه‌ای ویژه خردسال و کودک ۱۷ اثر و در بخش فضای باز ۱۳ اثر در بیستمین جشنواره نمایش عروسکی تهران-مبارک اجرا خواهند داشت. تئاتر ملل، فراگیر، نمایشنامه‌نویسی هم دیگر بخش‌های جشنواره هستند. در بخش تئاتر ملل چهار نمایش از کشورهای روسیه، فرانسه و قرقیزستان حضور دارند.یکی از بخش‌هایی که در این دوره از جشنواره اضافه شده، بخش ویدئوهای ۱۰۰ ثانیه‌ای به منظور حمایت از آثار مجازی و به رسمیت شناختن آثار نمایشی کوتاه با توجه به ذائقه نسل جدید است که این بخش از جشنوره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران-مبارک در کوشک باغ هنر تهران انجام خواهد شد.