مرضیه برومند و «شهرک کلیله و دمنه»؛ کسی که زبان عروسک‌ها را می‌داند
مرضیه برومند معرفی نمی‌خواهد. اسم او را که می‌شنوی ناخودآگاه ذهن به پرواز در می‌آید و خاطرات دنیای کودکی زنده می‌شود یا هر وقت، حرفی از سریال‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی برای کودکان می‌شود یادی از او و کارهای ماندگارش می‌شود. شخصیت‌های عروسکی او، بخشی از خاطرات و فصل مشترک چند نسل با هم است.
حدود یک دهه بود که به جز چند مصاحبه و گفت‌وگو، خبری از خانم مرضیه برومند نبود. گمانه‌ها این بود که او خواسته یا ناخواسته با دنیای عروسک‌هایش خدا حافظی کرده اما خانم برومند با انتشار ویدئویی در اینستاگرام خبر داد که مجموعه تلویزیونی «شهرک کلیله و دمنه» در شبکه خانگی نمایش، به زودی پخش می‌شود.
او در این پیام گفت «نمی‌دانم چرا این عروسک‌ها دست از سر من برنمی‌دارند، شاید هم من دست از سر این عروسک‌های بیچاره برنمی‌دارم آن هم در سن ۷۱ سالگی.»
اخلاق و دیگر هیچ
شهرک کلیله و دمنه با سفر دو آهو به نام‌های «ختن» و «خمار» آغاز می‌شود. آنها از سر اجبار، «دشت‌ناز» را که نه آبی دارد و نه آبادانی، رها می‌کنند و راهی شهر می‌شوند تا زندگی تازه‌ای را شروع کنند.
ورود به شهر به معنی رعایت کردن الزمات قوانین شهری و روابط اجتماعی است.
قوانین حیات وحش در این شهرک حاکم نیست. شیر، پلنگ، خرس و سایر حیوانات در یک ساختمان و کنار هم زندگی می‌کنند و آهوان «خمار و ختن» همسایه «شیربانو و شیرخان» هستند. شخصیت شیر در این مجموعه، برخلاف طبعش، اهل موسیقی است و در کافه برای مشتری‌ها می‌خواند. امنیت برقرار است و حیوانات ضعیف قربانی حیوانات قوی پنجه نمی‌شوند.
خوی و منش شهرنشینی جایگزین زندگی طبیعی آنها شده، ،نشستن در کافه، زندگی آپارتمانی، کسب و کار، ساخت و ساز، سرمایه‌گذاری،رفتن به آرایشگاه و...ساکنان این شهرک را مشغول و سرگرم کرده است.
عروسک‌ها پشت سرهم غیبت می‌کنند، فال قهوه می‌گیرند، پولدارها پز می‌دهند و درباره مسایل اجتماعی و فرهنگی حرف می‌رنند به شکلی که بیننده احساس می‌کند زندگی خودش یا دوستان و همکاران دور و نزدیک را می‌بیند و یادش می‌رود بازیگران این قصه عروسک‌ها هستند.
قصه نویسی از زبان حیوانات
قصه‌نویسی از زبان حیوانات قدمتی دیرینه دارد. انسان خیلی زود فهمید که برای آموزش و انتقال پیام نیاز به ابزار دارد. انتقال مستقیم پیام همیشه جواب نمی‌دهد و موثر نیست یا نکته‌ها به فراموشی سپرده می‌شود یا جامعه و هیات حاکمه از نظر سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ظرفیت شنیدن بعضی از پند واندرزها را ندارند. برای همین قرن‌هاست که انسان‌ها پشت نقابی از حیوانات، با مخاطبانشان حرف می‌زنند یا در سایه آنها منظور و مقصودشان را بیان می‌کنند.
در دنیای قصه‌گویی، در سبک «فابل» ( FABLE)، نویسنده در قالب تمثیل، حکایت و روایتی را با معنای ظاهری بیان می‌کند اما مقصودش، معنای کلی دیگری است. این حکایات، گاه کوتاه و گاه طولانی هستند. داستان‌های مثنوی مولوی که از زبان طوطی، مار و قورباغه گفته می‌شود یا «قلعه حیوانات» اثر جورج اورول نویسنده سرشناس انگلیسی نمونه‌هایی از این دست است.
مخاطبان این قصه‌ها مانند مجموعه «شهرک کلیله و دمنه»، همه اقشار و گروه‌های سنی را شامل می‌شود و فقط مخصوص کودکان و نوجوانان نیست.
«سادگی و روانی» مشخصه اصلی این داستان‌ها است. با وجود سادگی قصه، لایه‌هایی وجود د ارد که می‌تواند برای قشری جنبه سرگرمی و گذران زمان داشته باشد و برای بعضی هم عبرت‌آموز باشد.
کتاب «کلیله و دمنه» نمونه شاخصی از این دست است که از زبان دو شغال روایت می شود. «اخلاق‌مداری» و رعایت اخلاق در روابط اجتماعی پیام اصلی و حلقه اتصال همه قصه‌های این کتاب است. شیوایی داستان‌ها، خواننده را با خودش غرق می‌کند و یادش می‌رود که بازیگران قصه شیر ، گربه،گاو ،کبوتر، موش و... هستند.
مرضیه برومند در مصاحبه‌های متعدد گفته « اخلاقی زیستن» و «انسانیت» مهمترین محور کارهای هنری‌اش است و به نظر می‌رسد از این منظر نام «کلیله و دمنه» را برای اسم مجموعه‌اش انتخاب کرده است.
دنیای عروسک‌ها و آدم‌ها
مرضیه برومند برای نخستین بار در سال ۱۳۴۸ به روی صحنه رفت و تله‌تئاتر «پنبه دانه» به کارگردانی رضا بابک (محصول تلویزیون ملی ایران) را بازی کرد.
در آن سال‌ها نمایش‌های عروسکی با استقبال مردم روبرو شده بود.
کارنامه هنری خانم برومند همانند کتاب کلیله و دمنه است و پر از قصه‌ها و اجراهایی است که او را در بین کارگردانان سینما و به خصوص تلویزیون شاخص می‌کند.
خانم برومند در بیش از ۵۰ سال فعالیت هنری، کارنامه بلند و بالایی از بازیگری تا نویسندگی و کارگردانی در تئاتر، سینما و تلویزیون دارد. اغلب مردم دست‌کم چند کار او از جمله «مدرسه موش‌ها»، «خونه مادر بزرگه»، «قصه‌های تا به تا یا زی‌زی‌گولو»، «الوالو من جوجوام» و... را به خاطر دارند.
خانم برومند نشان داده برای بیان دغدغه‌ها، خودش را در دنیای عروسک‌ها محصور نکرده و در زمان و شرایط لازم و مهیا، مجموعه‌های «آرایشگاه زیبا»، «تهران۱۱»، «کارآگاه شمسی و دستیارش مادام»،«کتاب فروشی هدهد» و .. را نیز در غیاب عروسک‌هایش ساخته است.
مرضیه برومند از معدود کارگردانان ایرانی است که تقریبا قریب به اتفاق کارهایش با استقبال ببیننده‌های تلویزیونی روبرو شده است. او راز ماندگاری کارهایش را در نگاهش به موضوعات اجتماعی جست‌وجو می‌کند و می‌گوید به عنوان یک «آرمان‌گرا»، در کارهایش به دنبال فریب یا سرگرم کردن بیننده نبوده، «بازاری» برنامه تولید نمی‌کند و از موسیقی گرفته تا در انتخاب بازیگر و طرح موضوعات مختلف به اصل داستان و هدفش توجه دارد.
از نظر خانم برومند همه کارهایش موفقیت‌آمیز نبوده است مثلا با وجود اینکه کارهایی مانند «کتابفروشی هدهد» با استقبال روبرو شد اما این سریال برای او یک «شکست» محسوب می‌شود چرا که هدف اصلی‌اش جلب توجه عموم مردم به فرهنگ کتابخوانی بود که حاصل نشد.
همچنین در سریال «آب پریا» که در نوروز سال ۹۱ پخش شد، توجه ویژه‌ای به محیط زیست داشت اما به گفته کارگردان، زمان پخش سریال باعث شد که پیام درست منتقل نشود.
برخلاف تصور عمومی که «مدرسه موش‌ها» را شاخص‌ترین کار خانم برومند می‌دانند، خود او مجموعه «خونه مادر بزرگه» را بهتر و عمیق‌تر از بقیه کارهاش می‌داند. او معتقد است این مجموعه به خاطر مفاهیم «انسانی» و «اخلاقی» آن، با طبع و تفکرش همخوانی بیشتری دارد
خالق بیش از ۲۰۰ عروسک
در سال‌های گذشته مجموعه کارهای ایرج طهماسب با عنوان «کلاه قرمزی و پسر خاله» رقیب کارهای عروسکی مرضیه برومند بوده است.
هر دو هنرمند در قاب تلویزیون و سینما یک برند هستند. اسم‌شان روی عروسک‌هایشان سنجاق شده و چند نسل از کودکان و جوانان دیروز و امروز از شخصیت عروسکی آنها خاطره دارند. آقای طهماسب با وجود اینکه سابقه همکاری با خانم برومند را دارد اما کارنامه هنری‌اش از نظر تنوع و تعداد به پای استادش نمی‌رسد.
مرضیه برومند می‌گوید تاکنون با کمک همکارانش بیش از ۲۰۰ عروسک خلق کرده است. نگاهی به فهرست عروسک‌های او نشان می‌دهد که به قول کارتون قدیمی «معاون کلانتر» "قلبی از طلا" به تک تک عروسک‌هایش داده و با تمام وجودش به آنها جان و روح دمیده است و در آستانه ۷۱ سالگی (۱۷ خردادماه) همچنان فعال است.
عروسک‌های مرضیه برومند همانند ایرج طهماسب، از چشم نمی‌افتند، تمام نشدنی هستند و می‌توان با آنها برای چند نسل برنامه‌های عروسکی تولید کرد و در عرصه فرهنگی سرمایه مهمی محسوب می‌شود. با وجود اینکه دو هفته پیش، رئیس سازمان صدا و سیمای ایران گفت خانم برومند و آقای طهماسب ممنوع‌الکار نیستند اما خانم برومند از مخاطبانش عذر خواهی کرد و تاسف خورد که مجموعه شهرک کلیله و دمنه در شبکه خصوصی پخش می‌شود و همه مردم به آن دسترسی ندارند.
دیدگاه