چالش‌ها و راهکارهای ترویج زبان فارسی در شبه قاره هند

به گزارش سرنا بر اساس خبر رسیده، محمود جعفری دهقی رئیس انجمن ایران وبینار «چالش‌ها و راهکارهای توسعه و ترویج زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره هند» که به همت گروه مطالعات شبه قاره انجمن ایرانشناسی و معاونت فرهنگی اجتماعی دانشگاه تهران و با همکاری بنیاد سعدی و انجمن ایرانی همکاری با یونسکو به صورت زنده و برخط برگزار شد، با برشمردن اشتراکات فراوان فرهنگی، تاریخی و تمدنی ایران و شبه قاره، هدف از مرور پیشینه این اشتراکات دیرین را درک ضرورت حفظ میراث مشترک هندوایرانی عنوان کرد.

عضو هیئت علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران با استناد به شواهد متعدد علمی، باستان‌شناختی، زبان‌شناختی تاریخی، ادبی و هنری، روابط تاریخی و فرهنگی ایران و شبه قاره هند را پیش و پس از ظهور اسلام عمیق و گسست‌ناپذیر توصیف کرد و شبه‌قاره هند را مهد پرورش شاعران و ادیبان پارسی در طول هفت قرن رونق این زبان دانست.

این عضو شورای عالی علمی مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی در پایان سخنان خود به راهکارهایی برای آموزش ترویجی زبان فارسی در شبه قاره هند اشاره کرد؛ از آن جمله می‌توان به تدوین طرحی برای تصحیح و فهرست‌نویسی آثار فارسی موجود در هند، ارتباط مداوم دانشگاه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی ایران و شبه قاره، اعطای بورس‌های تحصیلی به دانشجویان هندی، اعزام استادان زبان فارسی به هند و تالیف نشریات مشترک با هند اشاره کرد.

در ادامه این وبینار، محمدرضا مجیدی، دانشیار گروه مطالعات منطقه‌ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و مدیر عامل انجمن ایرانی همکاری با یونسکو، از کشورهای هند، پاکستان و بنگلادش به عنوان میراث دوران گنجینه مشترک حوزه فرهنگی تمدنی شبه قاره با ایران نام برد و بر لزوم آگاهی‌بخشی در حوزه مفاخر و همچنین میراث مشترک ملموس و ناملموس و پاسداشت و معرفی آن‌ها به نسل‌های نو از طریق ثبت آن‌ها در فهرست یونسکو تاکید کرد.

سفیر و نماینده سابق ایران در یونسکو با اشاره به عنوان وبینار تصریح کرد: در کنار بازخوانی سیر تحول و تطور روابط فرهنگی و زبانی این دو حوزه تمدنی، باید با آسیب‌شناسی، استمداد از فرصت‌ها و بهره‌گیری از نقاط قوت، برای چالش‌ها و تهدیدها تدبیر کرد.

او افزود: بازخوانی فرآیندی که در این مسیر تا به امروز پشت سر گذاشته شده است و تلاش برای ترسیم یک نقشه راه علمی و فرهنگی برای آینده، با رویکردی آسیب‌شناسانه می‌تواند در پاسخ به پرسش چه باید کرد در این زمینه به ما کمک کند.

مدیر عامل انجمن ایرانی همکاری با یونسکو به ثبت نسخ خطی موجود در شبه‌قاره، بازنشر آثار متقدمان و متاخران و پاسداشت آن‌ها، بازبینی و به‌روزرسانی شیوه‌های آموزش فراگیر زبان فارسی به عنوان راهکارهایی برای ترویج زبان فارسی اشاره کرد.

عابد گلزار، استادیار زبان و فرهنگ ایران در گروه مطالعات آسیای مرکزی دانشگاه کشمیر هم با توجه به موضوع این وبینار گفت: اگر گام‌هایی جدی و فوری برداشته شود، می‌توان امیدوار بود که بشود سناریوهایی را ایجاد کرد تا دوباره به تدریج زمینه‌ها و فرصت‌ها برای احیای این زبان شیرین و بی‌نظیر در این منطقه فراهم شود.

او تصریح کرد: به زبان فارسی نباید فقط به عنوان یک زبان دینی و مذهبی نگریسته شود بلکه این زبان می‌بایست به عنوان یک زبان فرهنگی و تجاری نیز معرفی شود تا نسل جوان مشرق‌زمین بتواند آن را به عنوان زبان دوم و یا سوم بیاموزد با امید به این‌که افق شغلی مناسب‌تری به خصوص برای جذب در شرکت‌های چندملیتی پیش رو داشته باشد.

گلزار بر لزوم بهره‌گیری از روش‌های مورد تقاضا و روزآمد برای ترویج زبان فارسی در شبه قاره تاکید کرد و افزود: یک راهکار بسیار موثر برای گسترش زبان فارسی در شبه قاره امضای توافقنامه‌هایی بین بنیاد سعدی و خانه‌های فرهنگ ایران در پاکستان، بنگلادش و هندوستان با مراکز علمی و دانشگاهی این کشورها به منظور برگزاری دوره‌های شش‌ماهه و یک‌ساله زبان فارسی با اعطای مدرک پایان دوره و گواهینامه مهارت است که در جوانان شبه قاره به شمول کشمیر برای یادگیری این زبان انگیزه ایجاد می‌کند.

عابد گلزار با اشاره به جایگاه سینمای ایران، فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی را برای جوانان امروز کشمیر جذاب توصیف کرد و هنر سینما را محملی برای ترویج زبان فارسی در شبه قاره دانست و گفت: برگزاری جشنواره‌های فیلم ایرانی در مراکز علمی و فرهنگی شبه قاره را در ترغیب و تحریک نسل جوان به یادگیری زبان فارسی بسیار موثر و کارا ارزیابی کرد. او همچنین تاسیس یک بنیاد بین‌المللی در مرکزیت تهران با هدف آموزش و ترویج زبان فارسی را به عنوان راهکار دیگری مطرح کرد.

این استادیار دانشگاه کشمیر تصریح کرد: ضرورت دارد ژورنال‌های علمی و پژوهشی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های هند رسمیت و مقبولیت بیشتری پیدا کنند تا پژوهشگران شبه قاره به انتشار مقالات خود در این ژورنال‌ها ترغیب شوند.

سید حسن عباس، رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هندوی بنارس هم با اشاره به پیشینه زبان و ادبیات فارسی در هند، با گرامی‌داشت یاد استادانی چون ایرج افشار و سیدجعفر شهیدی، دغدغه‌مندی آنان را در جهت توسعه زبان فارسی در منطقه شبه قاره ستود.

رئیس کتابخانه رضای شهر رامپور ایجاد انگیزه در مردم به ویژه دانشجویان برای تحصیل زبان فارسی از طریق اعطای بورسیه‌های تکمیلی و پژوهشی، برگزاری کارگاه‌های آموزش زبان فارسی در شبه قاره هند، اعزام استادان ایرانی به هند و بالعکس، برنامه‌ریزی وسیع برای فهرست‌نویسی نسخ خطی در هند و تهیه کتابشناسی مفصل از ایران‌شناسان هند را ضروری دانست و از جمله راهکارهای موثر در توسعه زبان فارسی در این منطقه برشمرد.

سید اختر حسین، استاد بخش مطالعات فارسی و آسیای مرکزی دانشگاه جواهر لعل نهرو با ذکر نام و خاطره استادانی چون سیدجعفر شهیدی، مظاهر مصفا، ناتل خانلری، اسلامی ندوشن و حسین خطیبی از آن‌ها به عنوان چهره‌هایی بی‌آلایش و تکرارناشدنی یاد کرد و بر لزوم وظیفه‌شناسی استادان زبان فارسی و ضرورت تعامل صمیمی و دلسوزانه آنان با دانشجویان تاکید کرد.

استاد دانشگاه جواهر لعل نهرو هند جاه‌طلبی و قدرت‌طلبی را آسیبی جدی برای استادان دانشگاه‌ها دانست و توصیه کرد: استادان باید مراقب باشند از رسالت راستین خود غافل نشوند.

رئیس مرکز تحقیقات فارسی دهلی نو در بخش پایانی برنامه، با عنوان «توسعه و ترویج زبان و ادبیات فارسی در سایه سیاست جدید آموزشی هند (مصوب ۲۰۲۰)» سخن گفت.

احسان‌الله شکراللهی خاطر نشان کرد: بعد از گذشت ۳۴ سال از تصویب نخستین قانون آموزشی هند، دولت هند هوشمندانه و عاقلانه سیاست جدیدی اتخاد کرد تا زبان‌ فارسی که ۸۰۰ سال به عنوان زبان فعال و رسمی و به عنوان زبان نخبگی در هند جریان داشته، دوباره در جایگاه زبان کلاسیک و میرانی معرفی شود.

نماینده بنیاد سعدی در دهلی نو بر مدنظر قرار دادن سه محور؛ استفاده از معلمان خوب، منابع آموزشی غنی، طرح‌ریزی برنامه درسی متناسب با نیاز بومی هند از سوی متولیان گسترش زبان فارسی در هند و همچنین مجموعه‌های پشتیبان در ایران تاکید کرد.

او شناخت صحیح از علاقه‌مندان زبان فارسی در هند و گروه‌های هدف آموزش آن را بسیار مهم دانست و با ارائه یک دسته‌بندی کلی گروه‌های هدف را در شش مجموعه معرفی کرد: علاقه‌مندان به یادگیری زبان فارسی به صورت آزاد، مسلمانانی که در حوزه‌های دینی زبان فارسی را به روش سنتی می‌آموزند، پارسیان هند، هندوان پندیت، گروه‌هایی که زبان فارسی را در سطح دانشگاهی انتخاب می‌کنند و آن را برای امر تجارت می‌آموزند و همچنین گروه‌هایی که زبان فارسی را برای تکمیل دانش خودشان در رشته‌های مرتبط در دانشگاه‌ها در حاشیه نیاز دارند .

او افزود: صرف نظر از سطوح دانشگاهی و با توجه به قانون جدید آموزشی هند. امروزه باید نگاه ویژه‌ای به مدارس مدرن هند اعم از مدارس مسلمانان و غیرمسلمانان داشته باشیم و برای شروع فرآیند آموزش، مدارس مسلمانان، به ویژه شیعیان را در اولویت قرار دهیم. در وهله بعد البته مدارس غیر مسلمانان با اولویت پارسیان هند، پندیت‌های هندو و جامعه سیک مهم هستند.

این استاد فارسی‌پژوه ادامه داد: برای نیل به این هدف، تربیت معلمان زبان فارسی از طریق گنجاندن فنون تعلیم در برنامه درسی هندیانی که زبان فارسی را در هند با ایران آموخته اند از جمله فارغ‌التحصیلان جامعه المصطفی اهمیت ویژه دارد.

شکراللهی خواهرخواندگی دانشگاه‌های مختلف هند و ایران، استفاده از ظرفیت خطاطی و خوشنویسی به عنوان هنری چشم‌نواز و آشنا برای اهالی هند، استفاده از ظرفیت دیگر هنرها مانند تئاتر و سینما و در نهایت ایجاد روابط همکاری عمیق و مستمر با نهادهای فرهنگی هند از جمله شورای ملی فروغ زبان اردو (NCPUL)، دانشگاه آزاد ملی ایندیرا گاندی (IGNOU) و نیر شورای ملی تحقیقات آموزشی هند (NCERT) و شورای ملی روابط فرهنگی هند (ICCR) را به عنوان راهکارها و پیشنهادات دیگری برای گسترش زبان فارسی در شبه قاره مطرح کرد.