جایزه پژوهش سال باید در راستای ارتقای بدنه سینما باشد/ حرکت به سمت دانش‌افزایی با نگاه علمی به سینما

مینو خانی (عضو شورای علمی و هیئت داوری جایزه پژوهش سال سینمای ایران و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد)  با بیان اینکه هر جایزه، مسابقه و رقابت پژوهشی یکی از مهمترین اقداماتی است که سازمان‌ها و نهادها انجام می‌دهند؛ چراکه اساسا پژوهش در هر زمینه‌ای همان چیزی است که باعث رشد و پیشرفت آن موضوع می‌شود، اظهار داشت: جایزه پژوهش سال سینمای ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و قطعا برگزاری آن بستر مناسبی برای نگاه علمی، بنیادی و میان‌رشته‌ای به این هنر،صنعت، رسانه خواهد بود.

وی ادامه داد: این اتفاق به ویژه باعث توجه دانشجویانی می‌شود که در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری باید پژوهشی انجام دهند که یک سرمایه‌گذاری مادی و معنوی جدی‌ را می‌طلبد. حال اگر بدانند فرصتی هست که نتیجه پژوهش آن‌ها دیده می‌شود و مورد ارزیابی و رقابت جدی‌تر از فضای دانشگاه قرار می‌گیرد، قطعا با انگیزه بیشتری کار خود را انجام خواهند داد.

عضو شورای علمی و هیات داوری جایزه پژوهش سال سینمای ایران با اشاره به اینکه ایران کشوری است که تاریخ شکل‌گیری سینما در آن تفاوتی با تاریخ ابداع سینما در جهان ندارد، مطرح کرد: به نظر من باید این جایزه و رقابت، سال‌های  پیشتر از این راه‌اندازی می‌شد تا به رشد اصولی‌تر آن و شناسایی معضلات و حل مشکلات آن کمک می‌کرد؛ اما برگزاری پنجمین دوره آن با گذشت صد سال از حیات سینما در ایران، نشان از آن دارد که این جایزه بسیار دیر راه افتاده است.

وی افزود: البته این بدان معنی نیست که سینماگران و مسئولان سینمایی وظیفه و مسئولیت خود در قبال سینما را انجام نداده‌اند یا سینماگران در ارتباط با موضوع اثر خود مطالعه نمی‌کنند، بلکه بدین معناست که پژوهش‌های سینمایی با محورها و ابعاد مختلف و البته مبتنی بر اصول علمی، یعنی انجام پژوهش با توجه به معضلات، خلاها، نیازها، آسیب‌شناسی‌ها، مطالعه فرصت‌ها و تهدیدها، ارزیابی نگاه و نیاز مخاطبان و البته با بداعت و نوآوری از هر کدام از این منظرها می‌توانست کمک بیشتری به رشد سینمای کشور کند.

خانی درباره اهمیت پژوهش در سینما توضیح داد: همانگونه که گفتم پژوهش در هر موضوع و از هر وجهی کمک به رشد بهتر، سریع‌تر، عقلانی‌تر و علمی‌تر آن موضوع است. سینما با توجه به میزان توجهی که از سوی مخاطبان به آن می‌شود و در میان هنرها در همه جهان و نه فقط در ایران، پرمخاطب‌ترین هنر است و دلایل متقن‌تر برای پژوهش و نیاز بیشتر به آن وجود دارد. هنر-صنعتی که مخاطب انبوه دارد، باید دقت عمل بیشتری به خود و عملکردش و حتی آینده‌اش داشته باشد.  

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه سینما اساسا چه برای سازنده آن چه برای مخاطبش دانش و آگاهی است، تصریح کرد: اگر هر کدام از ما به تجربه زیسته سینمایی‌مان دقت کنیم، می‌بینیم بسیاری از آگاهی‌هایمان را از طریق پرده نقره‌ای به دست آورده‌ایم. به عبارتی، انگار ذات سینما، آگاهی‌بخشی است. از سوی دیگر، اندیشه‌ورزی در حیطه سینما و نگاه به آن به عنوان یک فعالیت فکری همچون فلسفه از اولین روزهای ابداع این هنر-صنعت وجود داشته است.

خانی افزود: اولین نظریه‌های سینمایی از همان آغاز شکل‌گیری سینما طرح شده‌ و پا به پای پیشرفت سینما، پیشرفت کرده و به ارتقای جایگاه و غنای آن کمک کرده‌اند. پس دانش و آگاهی و سینما ارتباط دو سویه دارند. حال بستری که در ذاتش آگاهی و دانش است، در صورتی می‌تواند رشد و پیشرفت اصولی داشته باشد که به این ماهیت و سپس رسالت خود دقت نظر داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه روی واژه «اصولی» تاکید دارد چراکه گاهی مواقع وجود سینما یا وجود مخاطب قابل توجه برای یک یا چند فیلم ممکن است این ذهنیت را ایجاد کند که «خب، سینما راه خود را درست پیش می‌رود که مثلا فلان فیلم، فلان تعداد مخاطب دارد»، گفت: منظور من از «اصولی» نگاه و بُعدی است که باعث شناسایی همه فرصت‌ها و تهدیدها از منظرهای گوناگون می‌شود.

عضو شورای علمی و هیات داوری جایزه پژوهش سال سینمای ایران ادامه داد: به عنوان مثال اگر قبل از مواجه با پاندمی کرونا، آینده‌پژوهی درباره یک اتفاق این چنینی می‌شد، قطعا شاهد رکود سینما در این ایام نمی‌شدیم. یا اگر وجود شبکه‌های اجتماعی و ظرفیت‌های آن برای آگاهی‌بخشی به مخاطبان و بالا بردن ظرفیت سینمایی پیش از شیوع این ویروس منحوس، طی مطالعات علمی ارزیابی می‌شد، قطعا بهره بسیار بیشتری از وجود آن‌ها می‌بردیم.

خانی یادآور شد: همچنین اگر به نبود سینمای بومی و اقوام در میان موضوعات سینمایی فکر و بر اساس تحقیق علمی نیاز وجود چنین سینمایی را ارزیابی می‌کردیم، حتما امروز فیلم‌هایی داشتیم که موضوع آن‌ها، زندگی و زیست اقوام مختلف کشور بود. پس انجام تحقیق‌های آکادمیک و علمی از منظرهای مختلف نیاز هر روزه و همیشگی هر موضوعی و اینجا متناسب با بحث ما، سینماست.

وی در ادامه با بیان اینکه قطعا نتیجه برگزاری جایزه پژوهش سال سینما باید در راستای ارتقای بدنه سینمای ایران باشد، اظهار کرد: این امر در صورتی محقق می‌شود که نتیجه این جشن و پژوهش‌های برگزیده در تعامل «قطعی» و «رسمی» با سینماگران و دست‌اندرکاران سینما اعم از مسئول، تهیه‌کننده، منتقد و حتی خبرنگار سینمایی باشد تا خط و ربط فعالیت هر گروه متناسب با پژوهش‌های انجام شده و اعلام نیاز و بسترسازی برای انجام پژوهش‌های بعدی باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد تاکید کرد: به عنوان مثال شاید بد نباشد مسئولان سینمایی، پیوستاری را برای فعالیت‌های سینمایی مبتنی بر پژوهش‌های برگزیده و حتی طرح نیاز برای انجام پژوهش تعریف کنند و حتی برخی فیلمنامه‌ها با توجه به موضوع برخی پژوهش‌های سینمایی نوشته شود. شاید این جایزه بتواند در حاشیه جشنواره فیلم فجر برگزار شود که توجه همه دست‌اندرکاران سینما به سینماست.

خانی افزود: اگر زمان برگزاری جایزه پژوهش سال سینما در حال حاضر و همزمان با هفته پژوهش است، توجه سینماگران و دست‌اندرکاران سینما به شکل جدی به برگزاری این جشن و به ویژه نتایج آن جلب شود تا کارکرد و کاربرد بیشتری داشته باشد. از سوی دیگر شاید بد نباشد سازمان سینمایی با دانشگاه‌ها و اساتید سینمایی ارتباط بیشتری برقرار کند و تعاملات به گونه‌ای باشد که برآیند آن انجام پژوهش‌های جدی‌تر، علمی‌تر و نوآورانه‌تر و مبتنی بر نیاز سینمای ایران باشد.  

وی با اشاره به اینکه این جایزه آنقدر دیر راه‌اندازی شده که از هر منظری که برگزار شود، نیاز جدی سینماست و باید امیدوار بود که نتایج آن به نفع سینما باشد، گفت: امسال چهل‌ویکمین دوره‌ جشنواره فیلم فجر برگزار می‌شود اما جایزه پژوهش سال سینما پنجمین دوره خود را سپری می‌کند و از سال 96 به برنامه‌ها و سیاست‌های سینمایی وارد شده است.

عضو شورای علمی و هیات داوری جایزه پژوهش سال سینمای ایران افزود: البته که همیشه در دانشگاه‌های سینمایی تحقیق‌های مرتبط انجام شده است اما بعید به نظر می‌رسد که از کتابخانه و آرشیوها خارج شده و وجه کاربردی در سینما پیدا کرده باشند. بنابراین از هر منظر و با هر موضوعی به پژوهش سینمایی توجه شود، به ویژه اگر پژوهش در ارتباط با سینمای ایران باشد، نتیجه آن به نفع سینمای کشور خواهد بود.

خانی در جواب به این سوال که چگونه باید به سمت دانش‌افزایی برای سینمای ایران حرکت کرد، توضیح داد: قطعا یکی از راه‌ها، همین نگاه علمی و پژوهشی به سینماست. اینکه سینما از مقوله صرف سرگرم‌کننده بودن -که البته هر مقوله سرگرم‌کننده‌ای، برای پیشرفت نیاز به پژوهش و تحقیق دارد- فاصله بگیرد و به عنوان یک امر فکری و اندیشه‌ورزانه در نگاه دست‌اندرکارانش به سمت دانش‌افزایی حرکت کند.

وی ادامه داد: راه دیگر، تاکید بر انجام پژوهش‌های کاربردی و بنیادی و به ویژه میان‌رشته‌ای درباره سینماست. این اتفاق می‌تواند از طریق ارتباط سازمان سینمایی با دانشگاه‌ها محقق شود. تاکید من بر پژوهش‌های میان‌رشته‌ای هم به این دلیل است که امروز تمام جهان به همه موضوعات نگاه میان‌رشته‌ای دارد چراکه محور -اگر نگوییم تمام اتفاقات- حتما بسیاری از مقولات، انسان است و این انسان موجودی چند وجهی است و باید به وجوه مختلف آن در هر زمینه‌ای نگاه دقیق و عمیقی داشت.

این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد معتقد است سینما در ارتباط تنگاتنگ با انسان و نه فقط سازندگانش است و موضوعاتش وجوه مختلف انسان و زیست و هستی اوست. پس پژوهشگران و دانشجویان در حوزه سینما باید به این وجوه چندگانه از طریق انجام پژوهش‌های میان‌رشته‌ای دقت نظر داشته باشد.

خانی با بیان اینکه یکی از بارزترین وجوه پژوهش‌های امسال این است که پژوهشگران و دانشجویان سینما به موضوعات مختلف سینما توجه داشته‌اند، بیان کرد: در میان آثار رسیده پژوهش‌هایی با موضوع اقتصاد سینما، فلسفه سینما و تاکید بر فیلمنامه و نگاه بومی به سینمای ایران و حتی اقوام دیده شد. قطعا تمام تلاش هیات داوری هم این است که بتواند از بین آثار خوب رسیده به دبیرخانه در بخش‌های مختلف اعم از رساله دکترا، پایان‌نامه ارشد، طرح پژوهشی و...، بهترین اثر را انتخاب کند.

وی در پایان در جواب به این سوال که ویژگی‌هایی اثری که جایزه پژوهش سال را به خود اختصاص می‌دهد، چیست؟ خاطرنشان کرد: شخصا اولین معیارم انجام یک پژوهش درست و دقیق توام با نوآوری است. همچنین نظر کلی شورای علمی به ترتیب محتوا، شکل، موضوع و نگارش پژوهش‌هاست و همه این موارد در دستور کار اعضای هیات داوری است.