کسی از من نمی‌پرسد چرا دیگر فیلم نمی‌سازم/ درتلاشم وجوه شاعرانه این جهان را کشف کنم

 محمدرضا اصلانی کارگردان فیلم«جام حسنلو» در ابتدای صحبت‌های خود گفت: زمانی که این فیلم ساختهشد، من بیست و سه ساله بودم.  آن زمان طراحی بخش پژوهش درتلویزیون را من و فریدون رهنما انجام دادیم. این بخش را برای موضوعایرانشناسی پی ریزی کردیم که طرح آن از جانب تلویزیون پذیرفته شد. قرار بر این بود که سینماگران جوان را دعوت کنیم تا از سرزمین مادریخود فیلم بسازند که کیمیاوی از مشهد و تقوایی از جنوب فیلم‌هایی رامقابل دوربین بردند.

وی با بیان اینکه ما اشیا را می‌بینیم تا معنا را کشف کنیم، افزود: در فیلمچشم‌ها بیننده را تماشا می‌کند، چراکه از نظر من بیننده‌ همان حلاج استو سرنوشت او همچنان و در نظام‌های سرمایه داری برای بشر رخ می‌دهد. نباید به اشیا تصوری همچون برده داشت. چراکه این جام زنده است وسخن خاموشی دارد که باید کشف شود. این جام خود دارای داستاناست بنابراین می‌توان آن را به داستان‌های دیگری نیز نسبت داد. برایهمین، در ابتدای فیلم صداهایی از زندگی روزمره شنیده می‌شود. این جاممربوط به تاریخ گذشته نیست و برای امروز است. نسبت گذشته با زمانحال منقطع نیست بلکه زمان حال تجمیعی از گذشته است. آینده نیز درزمان حال وجود دارد. گذشته هیچ وقت همانی نیست که خود بوده بلکه، آنیاست که ما در آن بوده‌ایم.

تنها خودم درباره سوژه فیلم‌هایم تصمیم می‌گیرم

کارگردان فیلم «شطرنج باد» گفت: بزرگترین پلان در «جام حسنلو» تنهاسه ثانیه است. شما فکر کنید ابعاد این جام تنها بیست سانتی متر دربیست سانتی متر است. آن زمان فیلمبرداری یک کار سینمایی درهشت تادوازده روز انجام می‌شد. ما ۲۳ روز فیلمبرداری کردیم. نورپردازی این اثربسیار دشوار بود. باید به نوعی نورپردازی صورت می گرفت تا دیافراگمکمتر از هشت نباشد زیرا در غیر اینصورت تصویر از حالت فوکوس خارجمی‌شد.

اصلانی درباره شیوه کاری خود گفت: به جز فیلمی که درباره بانک ساختم، هیچ وقت کسی سوژه فیلم‌های من را انتخاب نکرده است و تنها خودمدرباره آن تصمیم می‌گیرم. من با موضوعات فیلم‌هایم زندگی می‌کنم. دوره‌ای با مرحوم رهنما برنامه‌ای را درباره بزرگان و چهره‌های عرفانی تهیهمی‌کردیم که از مراجع مهم ما، «تذکره الاولیا» بود. چون در آن زمان منابعبه راحتی در دسترس نبودند، من برای تحقیق به کتابخانه مجلس وکتابخانه ملی می‌رفتم و رهنما متن‌ها را تنظیم می‌کرد و آقای قائم مقامیآن‌ها را می‌خواند. آن هنگام نیز یکی از متن‌‌ها متعلق به حلاج بود وبنابراین من این کتاب را از پیش می‌شناختم.

اصلانی با بیان اینکه اصولاً به امید و ناامیدی اعتقادی ندارد، گفت:  جهان دائما در حال تغییر است و اخلاق باید خود را با به صورت منظم باشکل جدید جهان تطبیق دهد. توصیه می‌کنم فراسوی امید و ناامیدیحرکت کنید و تنها به فکر عملی خلاق و سازنده باشید، حتی اگر آن عملاشتباه باشد. انسان تنها موجودی ااست که اشتباه می‌کند و هنگامی کهمرتکب اشتباه می‌شود، یعنی هنوز زنده‌‌ است انسان تنها موجودی است کهاشتباه می‌کند و خود را به سمت ناشناخته‌ها پرتاب می‌کند. اگر در چالهبیفتید بهتر از حرکت در مسیری مستقیم است. راه صاف برای افرادیاست که راه رفتن بلد نیستند. راه رفتن برای افرادی است که به بی راههمی‌روند و باید این نکات را آموخت.

اصلانی با بیان اینکه از نظر من انسان جام اصلی است و این موضوع درفیلم وجود دارد، بیان داشت: وقتی یک اثر در زمان خود موفق نمی‌شود، جریانی ایجاد نمی‌کند اما این فیلم تأثیرات خود را داشت و نکته جالب ایناست که تا آن زمان اصلا کسی این جام را نمی‌شناخت. در جامعهروشنفکری ما نیز حلاج جایگاهی نداشت و فیلم «جام حسنلو» باعثمطرح شدن او شد و چند سال بعد توجه به این شخصیت زیاد شد و حتیتعزیه حلاج به صحنه رفت و این ها تاثیرات این فیلم هستند.

فیلم «جام حسنلو» باعث مطرح شدن این شی تاریخی شد

در ادامه این نشست ارد عطارپور  درباره «جام حسنلو» گفت: امروزشاهد یک فیلم بسیار خوب بودیم که در سال ۱۳۴۶ ساخته شده است وفرصت تماشای این اثر ممکن بود که دیگر فراهم نشود. «جام حسنلو» یکی از فیلم‌های مورد علاقه من در سینمای مستند است. در سال ۱۳۳۷ رابرت دایسون به همراه گروهش که در ایران حفاری‌های باستان شناسیانجام می‌دادند، در تپه حسنلو این جام را پیدا کردند. جامی که مانندبسیاری از آثار دیگر از جمله جام شیردال مارلیک، مچاله شده است.

وی ادامه داد: بر روی این جام تصاویری روایت پردازانه حک شده است. آن زمان این اثر به اندازه بعضی الواح مکشوف مانند لوح داریوش سر وصدا ایجاد نکرد و فیلم «جام حسنلو» باعث مطرح شدن آن در محافلشد.نزدیکی این تصاویر اسطوره‌ای که روایتی داستانی دارد و نزدیککردن آن به دوره‌ نزدیک به منصور حلاج، اتفاق ویژه‌ای است. هر لحظه ازاین فیلم به نکات ریزی اشاره دارد.

عطارپور درباره ویژگی‌های این اثر نیز گفت: فیلم از نظر تکنیکی از زمانخود بسیار جلوتر است و انقلابی در این زمینه به شمار رفته و نوع دیگر ازبیان را به کار می‌گیرد. پیش از این اثر، فیلمی که با شکستن قالب‌هایتکراری و وارد شدن به عرصه‌های نو راهی تازه را در پیش گیرد وجودنداشت. مدتی پیش در محفلی حاضر بودم که فیلم‌های تجربی روز رانشان می‌دادند و در میان آن‌ها آثار خوبی وجود داشت. با این وجود و درمقایسه با آن فیلم‌ها، اثر آقای اصلانی از نظر بیانی همچنان حرف‌هایبسیاری برای گفتن دارد و همچنان به عنوان یک اثر نو و جدید دارای ارزشاست. فیلمی که غیر قابل تقلید است، هرچند بسیاری از مستند سازان ازآن تاثیر گرفته‌اند.

سینایی با حسرت ساخت فیلمی درباره «رضا عباسی» از دنیارفت

عطار پور با بیان اینکه اغلب اوقات شرایط ساخت فیلم فراهم نیست، بیانداشت: زنده یاد سینایی فیلم‌های مختلف پرتره مخصوصا دربارهنقاش‌های مختلف ساخته بود.خود او به نقاشی علاقه‌مند بود و همه اینفیلم‌ها را کارگردانی کرده بود تا بتواند فیلم اصلی خود درباره «رضاعباسی» را بسازد. سینایی بیست سال در پی ساخت آن فیلم تلاش کرد وبا حسرت ساخته نشدن اثر مورد علاقه‌اش از دنیا رفت. آقای اصلانی مایلهستند فیلمی درباره مولانا بسازند اما هیچ حمایتی از او صورت نمی‌گیرد. «جام حسنلو» فیلم یک جوان بیست و سه ساله بود و بدون آنکه تمایزیمیان سینمای داستانی و مستند قائل شوم، از نظر من «جام حسنلو» یکیاز بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است.

در این نشست سعید رشتیان از مستندسازان شناخته شده، لادن طاهریرئیس فیلمخانه ملی ایران، اعضا باشگاه مخاطبان موزه سینما وعلاقمندان سینمای مستند حضور داشتند.

برنامه «شب‌های مستند موزه سینمای ایران» با همکاری انجمن تهیهکنندگان مستند سینمای ایران، سه شنبه هر هفته ساعت ۱۷ در سالنفردوس برگزار می‌شود.