شکستن مهر بعد از وفات، از پاپ تا مراجع تقلید/ چرا نشان شخصیت های برجسته را می شکنند؟

چرا مهر مراجع تقلید را می شکنند؟

شکستن مهر مرجع تقلید از سنت هایی است که سالها در بین علما و مراجع تقلید شیعه رواج داشته است. این کار به دو جهت انجام می شود. دلیل نخست به جلوگیری از سوء استفاده مالی و غیرمالی از مرجع باز می گردد. در واقع، مهر یک مرجع تقلید امضاء و جواز او به حساب می آید. از آنجا که تایید مناسبات مالی، پرداخت شهریه به طلاب، دریافت خمس و زکات و وجوهات شرعی از مقلدان و صدور فتاوی مختلف با این مهر انجام می شده و می شود، با شکستن آن، این پیام مخابره می شود که دیگر  مهر مرجع فقید از بین رفته و او در امور مالی و شرعی دخالتی نمی کند. این اتفاق این پیغام را به طلاب می دهد که دیگر منتظر شهریه نباشند و به مقلدان هم می گوید، دیگر خمس و زکات خود را به بیت مرجع فقید ندهند.

دلیل دوم به جلوگیری از سوء استفاده خانواده و نزدیکان مرجع فقید از نام ایشان مربوط می شود. در واقع، سنت شکستن مهر توسط اعضای خانواده یک مرجع تقلید صورت می گیرد. اعضای خانواده با برپایی این مراسم و شکستن مهر جلوی چشم همه به دنبال این هستند که نشان دهند ادعایی در مورد جانشینی مرجعیت ندارند و به هیچ وجه نمی خواهند اعتبار مرجع تقلید را مصادره کنند. موروثی بودن اعتبار بزرگان سابقه ای دیرینه دارد. متاسفانه اطرافیان برخی ائمه نیز بعد از شهادتشان سعی در مصادره اعتبار ایشان داشته و مدعی جانشینی آنها می شدند. این اتفاق در بین اهل بیت مراجع و فقها نیز رخ می داد. به خصوص به این دلیل که این مراجع، مقلدان و طرفداران زیادی داشته و وجوهات شرعی هم دریافت می کردند و خانواده ایشان با ادعای وراثت و بهره گیری از مهر و خاتمشان سعی می کردند همزمان از قدرت، ثروت و احترام بهره ببرند. به همین دلیل، خانواده و اطرافیان برخی مراجع، مهر ایشان را بعد از وفاتشان می شکنند تا نشان دهند ادعایی در رابطه با جانشینی او ندارند.

سنت شکستن مهر از چه زمانی رایج شد؟

شکستن مهر یک شخصیت برجسته از قرون نخست هجری مرسوم بوده است. در ایران، بعد از مرگ شاه طهماسب صفوی این سنت رواج یافت. شاه طهماسب صفوی ده سال آخر عمرش را بیمار بود و اطرافیان او به اداره کشور می پرداختند. آنها با جعل مهر و خاتم سلطان، خود را جانشین او معرفی کرده و به چپاول اموال سلطنتی می پرداختند. بعد از مرگ شاه طهماسب، درگیری میان فرزندان او اوج گرفت و همگی مدعی وراثت مهر سلطانی شدند. به همین سبب، بعد از آرام شدن اوضاع و تسلط سلطان محمد خدابنده بر کشور، مهر شاه طهماسب شکسته شد تا دیگر کسی مدعی وراثت او نشود.

شکستن مهر پاپ و تفاوتش با سنت شیعیان

سنت شکستن مهر در سایر مذاهب و ادیان هم وجود دارد. کلیسای کاتولیک یکی از نهادهای مذهبی است که این سنت را رعایت می کند. پاپ که رهبر کاتولیک ها به حساب می آید انگشتری دارد که همان مهر او است و با آن فرامین واتیکان را تایید و صادر می کند. بعد از مرگ پاپ و پیش از برگزاری جلسه انتخاب پاپ جدید، مهر یا انگشتر پاپ را در یک مراسم آیینی و مذهبی می شکنند.

شکستن مهر پاپ متفاوت از شکستن مهر مراجع تقلید شیعه است. شیعیان صرفا برای جلوگیری از سوء استفاده از نام مرجع و عدم دریافت وجوهات شرعی توسط نزدیکان او مهر را می شکنند اما کاتولیک ها معتقدند مسیح در جان و کلام پاپ حلول می کند و حکم و مهر او همان حکم مسیح است. به همین علت، بعد از مرگ یک پاپ مهر او را می شکنند تا اعلام کنند مهر او دیگر مهر و حکم مسیح نیست و مسیح به زودی در جان پاپی دیگر حلول کرده و مهر و حکم او، مهر و حکم مسیح می شود. بنابراین، می توان گفت شکستن مهر و انگشتر در  میان کاتولیک ها آیینی رمزی و مذهبی است اما شکستن مهر در بین علمای شیعه سنتی عملی است که می خواهد مانع از به هم خوردن نظم شیعیان و سوء استفاده های مالی شود.