دویستمین سالگرد سمفونی شماره ۹ بتهوون؛ تاج موسیقی غربی!

بتهوون از سال ۱۷۹۲ در وین زندگی می‌کرد زمانی که زادگاه خود بن در آلمان را ترک کرد تا به عنوان آهنگساز به فعالیت بپردازد. بتهوون توانست بع شهرت جهانی برسد، اما در دهه ۱۸۲۰ میلادی مورد توجه حامیان هنر در وین قرار نگرفت چرا که آنان در آن زمان به آوا‌ها و سبک‌های اهنگسازی به کار گرفته شده توسط آهنگسازان ایتالیایی علاقمند بودند.

در آن زمان ده سالی می‌شد که بتهوون در مقابل مخاطبان ساکنان وین برای اجرا ظاهر نشده بود، اما او از احساسات متن نامه‌ای که برایش ارسال شده بود تحت تاثیر قرار گرفت و موافقت کرد که اثر تازه خود با عنوان سمفونی شماره ۹ را در آن شهر اجرا کند. اولین اجرا در تاریخ ۷ مه ۱۸۲۴ میلادی انجام شد.

بتهوون اصرار داشت سمفونی را از جایگاه رهبر ارکستر هدایت کند. با این وجود، "مایکل اوملاف" رهبر رسمی ارکستر پیش از اجرا به طور خصوصی به نوازندگان دیگر تاکید کرده بود که صرفا به چوب رهبر ارکستر نگاه کنند، اما برای حفظ ضرب آهنگ به او تکیه نکنند چرا که بتهوون کاملا ناشنوا بود و از لحاظ نظری امکان نداشت برای نگهداشتن زمان بتوان به او اعتماد کرد. اجرا چندین بار با تشویق شدید حدود ۲۰۰۰ نفر از حضار قطع شد، اما بتهوون نتوانست واکنش را بشنود.

به گفته شاهدان عینی بتهوون "شبیه یک دیوانه خود را به این طرف و آن طرف پرتاب می‌کرد" و در انتهای قطعه چند ضرب عقب افتاده بود. نوازندگان دیگر نمی‌نواختند، اما او هم چنان با دستان ضرب را نگه داشته بود و در صفحات دفترچه نت به دنبال قسمتی از سمفونی می‌گشت که باید اجرا می‌شد. آنجا بود که "کارولین اونگر" خواننده ارکستر " یکی از تاثیرگذارترین حرکات تاریخ موسیقی را انجام داد.

آن خواننده کنترآلتو* به سمت استاد سالخورده رفت و او را به آرامی برگرداند تا او چیزی را ببیند که نمی‌توانست بشنود تماشاچیانی که با شادی وصف ناپذیری فریاد می‌کشیدند و دست می‌زدند. آنان از شنیدن این قطعه خارق العاده دچار هیجان بی و حصری شده بودند. قطعه‌ای که بتهوون خود هیچ گاه آن را نشنید. واکنش مشتاقانه به اولین اجرای سمفونی نشان دهنده استقبال از آن در جامعه موسیقی اروپا در سطح جهانی و در طول زمان بود.

جذابیت بین المللی

سمفونی شماره ۹ که گاهی از آن به عنوان سمفونی کرال* نیز یاد می‌شود سنگ بنای حرفه‌ای خارق العاده بتهوون بود. دویست سالی از نخستین اجرای ان سمفونی می‌گذرد. آن سمفونی به یک ترکیب اساسی در رپرتوار ارکستر تبدیل شده و اغلب به عنوان تاج دستاورد موسیقی کلاسیک غربی ذکر می‌شود.

یکی از دلایل اصلی دسترسی این سمفونی به مخاطبان گسترده استفاده بتهوون از "سرود شادی" در سمفونی شماره ۹ است. موومان چهارم یا فاینالِ کُرال بر اساس "سرود شادی" در فرم تم و واریاسیون و یک موسیقی آوازی است. پس از آن سرود شادی به وسیلهٔ گروه کر خوانده می‌شود.

سرود شادی اثر "فریدریش شیلر" شاعر آلمانی است که آن را در سال ۱۷۸۵ میلادی سروده بود. این متن با احساسات انسان دوستانه و نشاط اور خود به سمفونی شماره ۹ بتهوون به عنوان یک سرود شخصیت بخشید. شیلر در آن سروده می‌گوید:

"‌ای انسان‌ها در زندگی باشید با هم مهربانی

کنید با هم برابری در هر کیش و هر زبان‌ ای انسان‌ها گِردِ هم آیید نغمه سرایید در برِ هم

با دست یگانگی بیفکنید دیوِ غم

با نیروی عزم و اراده باشید آماده بهر فردا

سرود زندگانی را خوانید با هم یکصدا"

انتخاب این سروده از سوی بتهوون به دلیل تاکید ان بر "برادری جهانی" بوده است به همین خاطر سال‌ها بعد در مراسم تشریقاتی که توسط سازمان‌های بین المللی مانند یونسکو، المپیک، شورای اروپا و اتحادیه اروپا برگزار می‌شد مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به شهرت این اثر بخش قصیده شادی سمفونی نیز توسط حامیان نازیسم، بلشویسم، مائوئیسم و ​​سایر ایدئولوژی‌ها برای پروپاگاندای ایدئولوژیک شان مورد استفاده قرار گرفته است.

ترکیب پیشگامانه

به گفته "تدی آبرامز" رهبر ارکستر برنده جایزه گرمی سمفونی شماره ۹ از بسیاری جهات خارق العاده است. او اشاره می‌کند که سمفونی شماره ۹ بتهوون اولین قطعه موسیقی بلند در آن زمان نبود، اما آثار دیگری که در آن زمان ساخته می‌شده بودند مدت زمان کوتاه تری نواخته می‌شدند. در مقابل، سمفونی ۹ بتهوون یک اثر ۷۴ دقیقه‌ای است که تنها از چهار موومان طولانی ساخته شده است.

آبرامز می‌گوید: "تناسب میان موومان‌ها خود به تنهایی حیرت آور هستند". او می‌افزاید:" هر یک از چهار موومان سمفونی شماره ۹ بتهوون خود مصداق یک بیانیه موسیقایی منسجم است. این بیش از نوآوری استفاده از گروه کر در یک سمفونی بود چیزی که سمفونی شماره ۹ بتهوون را به یک اثر انقلابی در تاریخ موسیقی تبدیل کرد". در آغاز آخرین موومان بتهوون عناصر سه موومان قبلی را تکرار کرد. به گفته آبرامز این کار در آن زمان یک تکنیک بسیار غیر معمول بود.

انرژی و روح موجود در سمفونی شماره ۹

این سمفونی بر هنرمندان در سراسر طیف فرهنگی از جمله ژانر‌های مختلف موسیقی مدرن و آوانگارد تاثیر گذاشته است. "گابریل پروکوفیف" آهنگساز بریتانیایی نوه "سرگئی پروکوفیف" آهنگساز مشهور روس در سال ۲۰۱۱ میلادی از سوی یک ارکستر فرانسوی ماموریت پیدا کرد که اثر جدیدی را به نام ریمیکس سمفونی شماره ۹ بتهوون بسازد که آن سمفونی را از طریق تلفیقی از موسیقی کلاسیک و الکترونیک اجرا می‌کرد.

پروکوفیف هنگام مصاحبه‌ای برای فیلم مستند "نهمین بتهوون: سمفونی‌ای برای جهان" ساخته سال ۲۰۲۰ میلادی گفته بود: "بسیاری از تکنیک‌ها و رویکرد‌هایی که بتهوون استفاده کرده به ویژه پایان‌های همراه با اوج او و حس انرژی و انگیزه‌ای که در آن اثر وجود دارد را ما امروزه در همه جا به ویژه در موسیقی دَنس و موسیقی الکترونیک می‌یابیم".

برای بیش از یک قرن سمفونی شماره ۹ نقش نمادینی را در صنعت ضبط ایفا کرده است. با توجه به محبوبیت مداوم آثار بتهوون شرکت‌های ضبط از سال ۱۹۲۳ به دنبال انتشار آثار ضبط شده تجاری از آن سمفونی خاص بودند. با این وجود، ضبط‌های اولیه نمی‌توانستند با کل سمفونی مطابقت داشته باشند. سپس در حدود سال ۱۹۸۰ دو شرکت ضبط سونی و فیلیپس در مورد مدت زمان فرمت دیسک فشرده دیجیتالی جدید با کمی بیش از ۷۴ دقیقه در هر سی دی با یکدیگر وارد رایزنی شدند.

به گفته "جوپ سینجو" مهندس فیلیپس که نقشی کلیدی در توسعه آن فناوری ایفا کرد "آکییو موریتا" رئیس سونی و همسرش اصرار داشتند که فرمت جدید مطابق با اجرای کامل سمفونی شماره ۹ طراحی شود. با این وجود، روایت‌های تغییر یافته دیگری نیز در این باره وجود دارد. در نتیجه، او مطمئن نیست که تصمیم آن دو شرکت برای ساخت سی دی‌هایی با قابلیت ضبط بیش از یک ساعت موسیقی به طور خاص برای انطباق پیدا کردن سی دی‌ها با سمفونی شماره ۹ بتهوون بوده باشد.

سمفونی حسن نیت

در موومان چهارم سمفونی شماره ۹ پیامی برای صلح با طنین خاصی گنجانده شده است. در بخشی از آن بتهوون سمفونی را با دو ساز مرتبط با ترکیه و موسیقی ترکی ترکیب کرد: باس درام و سِنج. به گفته پروکوفیف در دوره زندگی بتهوون اروپایی‌ها علیه ترک‌ها تبعیض قائل می‌شدند و از ساز‌ها و سبک موسیقی ترکی در آثارشان استفاده نمی‌کردند.

سمفونی شماره ۹ بتهوون در سال ۲۰۰۶ میلادی توسط ارکستر دیوان غربی - شرقی گروهی متشکل از نوازندگان جوان اجرا شد. این اجرا بخشی از کارزاری برای حل بحران در خاورمیانه بود.

ویدئو‌های موجود در یوتیوب از اجرای سمفونی شماره ۹ بتهوون میلیون‌ها بار مورد بازدید توسط مخاطبان قرار گرفته اند. آرزوی بتهوون از ساخت آن سمفونی "حسن نیت" میان انسان‌ها بود و کماکان اثر او به الهام بخشیدن به رویکردی درباره بشریت متحد ادامه می‌دهد.

* کنترآلتو نام بازه‌ای از صدا در موسیقی و گونه‌ای از صدای زنانه در خوانندگی و اپرا است.

*اصطلاحِ «سمفونی کرال» هنگامی استفاده می‌شود که آهنگساز با آن که از متنی با کلمات یا شعر استفاده می‌کند، اما هدف اصلی اش ساخت یک اثر سمفونیک است. در این سبک آهنگساز با استفاده از متن، جابجایی و تکرار کلمات و تنظیم‌های گوناگون سعی دارد اهداف سمفونیک و غیر روایی در موسیقی را دنبال کند. هم چنین متن شعر اغلب هدف اصلی قطعه را تعیین می‌کند و در این حالت است که ارکستر نقش مهمی در انتقال ایده‌ها به گروه کر و تک خوان دارد. با این وجود و با این که تاکید به سمفونیک بودنِ اثر می‌شود، اما باز هم سمفونی کرال تحت تاثیر یک روایت خارج از موسیقی قرار می‌گیرد حتی در قسمت‌هایی که آواز وجود ندارد.

*موومان به معنای بخش کاملی از یک اثر بزرگ ترِ موسیقی است که خود آغاز و انجامی دارد. آثاری مانند سمفونی و کنسرتو و سونات هریک از چند موومان تشکیل می‌شوند. گاه یک موومان از اثری در کنسرت‌ها اجرا می‌شود، ولی اجرای هر اثر موسیقی زمانی کامل است که تمام موومان‌های آن اجرا شوند.