نگاهی به اِشکال‌های گفتاری و نوشتاری امروز

بدین منظور بر آن شدیم تا برخی اشکال‌های رایج امروزی را که در گفتار و نوشتار مردم، فراوان دیده و شنیده می‌شود، یادآوری و اصلاح کنیم تا شاید بتوانیم در راه درست خواندن و درست نوشتن واژه‌ها، اصطلاح‌ها، عبارت‌ها و درنهایت برای پاسداشت زبان فارسی قدمی برداریم.

استفاده از صفت مفعولی + وَ

صفت مفعولی از بن ماضی + (ه) ناملفوظ درست می‌شود مانند: رفته، گفته، خورده و... . براساس قوانین زبان فارسی، در ربط دو جمله به هم، وقتی هر دو صفت مفعولی دارند مانند ماضی نقلی یا بعید و از نظر شخص و زمان یکی‌اند، در این افعال، فعل کمکی درجملهٔ اول حذف می‌شود و درجملهٔ دوم ذکر می‌شود. مانند: او به کتابخانه رفته و کتابی به امانت گرفته است. چون هردو فعل صفت مفعولی دارند (رفته و گرفته) و هم شخص و هم زمانند، لذا فعل (است) اولی را حذف کردیم و دومی را نوشتیم.

مثال دیگر: دانش‌آموزان درکلاس نشسته و درس را فراگرفته بودند. گونهٔ دیگر استفاده از صفت مفعولی، آن جاست که دو جمله را با «وجه وصفی» به هم ربط می‌دهیم. وجه وصفی همان استفاده از صفت مفعولی برای جملهٔ اول است به شرطی که بعداز آن، ویرگول بیاید، سپس جملهٔ بعدی ذکر شود. در این گونه جمله‌ها، افعال دوجمله هم شخص و هم زمان نیستند. مانند: دانش‌آموزان در کلاس نشسته، درس می‌خوانند. فعل (نشسته) با (می‌خوانند) هم شخص و هم زمان نیستند و بین دو جمله هم ویرگول آمده است. مثال دیگر: درگذشت پدر گرامیتان را تسلیت گفته، برای شما صبرآرزو می‌کنیم.

متأسّفانه در دهه‌های اخیر دیده شده که در اغلب پیام‌های تبریک و تسلیت، از سرِ بی‌توجّهی به جای ویرگول، حرف (وَ) می‌‍نویسند مانند: درگذشت پدرتان را تسلیت گفته و برای شما صبر آرزو می‌کنیم که کاملاً نادرست است. چنان که ذکر شد موقعی از (وَ) استفاده می‌شود که دو فعل، هم شخص و همزمان باشند. می‌بینیم که تسلیت گفته و آرزو می‌کنیم، نه هم شخصند و نه همزمان. لذا بعد از (گفته) باید ویرگول بیاید: تسلیت گفته، صبر آرزو می‌کنیم. به نظر می‌آید بهترین شکل نوشتاری این جمله‌ها استفاده از فعل کامل درجملهٔ اولی است. یعنی اگر بنویسیم: درگذشت پدرتان را تسلیت می‌گوییم و برایتان صبرآرزو می‌کنیم، دراین صورت هیچ‌گونه اشکالی ایجاد نمی‌شود.

استعفاکرد / استعفا داد

بسیاری از مصدرهای عربی در زبان فارسی با فعل همکردِ (کردن) ساخته و ترکیب می‌شوند مانند: اظهارکردن، اخراج کردن، استمدادکردن، و.... گاهی به جای (کردن) از (نِمودن) استفاده می‌شود مانند: اظهارنمودن، پرداخت نمودن و.... اِستعفا، مصدرباب استفعال است به معنی طلبِ عفو و گذشت کردن. در زبان فارسی با همکردِ (کردن) یا (نِمودن) به کارمی رود نه با (دادن). اغلب مردم به اشتباه، (استعفا دادن) را به کارمی برند؛ می‌گویند: فلانی از شغل خود استعفا داد، که نادرست است و باید گفته شود: از شغل خود استعفا کرد. به نظر می‌آید که روزگاری چنین جمله‌ای گفته شده که: فلانی نامهٔ استعفای خودرا به رئیس داد یا به مدیر تحویل داد. شاید از روی چنین جمله‌هایی (استعفا دادن) را به غلط به کاربرده‌اند. باید توجه داشت که نامهٔ استعفا را به رئیس داد، نه استعفا را. با این توضیح باید بگوییم: فلانی از شغل خود استعفا کرد، نه استعفا داد.

استفاده کرد / استفاده بُرد

همان‌گونه که دربارهٔ فعل (استعفاکرد) ذکرشد برخی مصدرهای عربی در فارسی با فعل همکردِ (کردن) یا (نِمودن) ترکیب می‌شوند. استفاده کردن هم مانند استعفا کردن است. گاهی دیده می‌شود که به اشتباه (استفاده بُردن) می‌نویسند؛ ما ازسخنان استاد، استفاده بردیم یا نهایت استفاده را بردیم؛ که نادرست است و باید بگوییم: استفاده کردیم یا استفاده نِمودیم.

گفتنی است که از مصدر (بُردن) در بسیاری افعال استفاده می‌شود. مانند: سودبردن، فایده بردن، رنج بردن، بهره بردن و... ولی استفاده بردن مانند افعال ذکر شده نیست و با آن‌ها تفاوت دارد.

منبع: ایسنا