«فرنگ‌ستیزی و فرنگ‌ستایی در شعر مشروطه»

از جمله طبقاتی که در لحظه لحظه نهضت، حضوری فعال داشتند، شاعران بودند. شعر فارسی به واسطه جایگاه والایی که از دیرباز در ذهن و زبان مردم ایران داشت، هوشمندانه از جانب روشنفکران به عنوان زبان و رسانه اصلی نهضت برگزیده شد و توانست از نظر ادبی زمینه را برای نسل بعد از خود برای گسستن از قواعد و قالب‌های منجمد هزارساله فراهم آورد و از نظر اجتماعی نسبت به دربارها اعلام موضع صریح کند و دامان خود را از محافل دودآلود اشرافی بیرون کشاند و به صحنه‌های پرنشاط جامعه وصل کند.

از جمله مضامین شعر نهضت بیداری، واکنش صریح نسبت به دو نقاب متفاوت غرب در خاک ایران بود. بخشی از آثار این دوره در ضدیت با اروپا و به نوعی در قالب غرب‌گریزی و غرب‌ستیزی نمود یافت که در آن تیغ قلم شاعران پوست از سر دولت‌های غربی مداخله‌کننده در امور ایران می‌کند. این دولت‌های استعماری عمدتاً منحصر به روسیه تزاری و انگلیس و دخالت‌ها و تجاوزات نهان و آشکار آنان می‌شد. معرفی این چهره غرب و واکنش شاعران نسبت به آن در گفتار نخست کتاب به نام «فرنگ‌ستیزی» بررسی شده است.

علاوه بر ستیز با غرب، بخش اندکی از شعر این دوره نیز به تمجید از برخی از کشورها و مردمان اروپا که با تکنولوژی جدید منشا خدمات نوین به ایران عقب‌مانده شده بودند، برمی‌گردد.

نویسنده یادآور شده است:  اگرچه متن کتاب بر سیر تحول مشروطه بنا شده است، نیت نویسنده به هیچ وجه نقل صرف و صریح  تاریخ نبوده بلکه ضمن تحلیل مطالب سعی شده است رنگ و صبغه ادبی کار حفظ و از استنادات فراوان شعری بهره برده شود. بنابراین خواننده به ندرت  صفحه‌ای می‌گشاید که بیت یا ابیاتی به عنوان شاهد مثال نباشد. محوریت نمونه‌های شعری بر اساس دیوان شاعران شناخته‌شده مشروطه است ولی گاه به‌ناچار دامنه استفاده از آثار تا دوران پهلوی هم کشیده می‌شود.