مومیایی‌های مکشوفه مصر باستان منقش به «فروهر» است؟

اخیرا تعدادی تابوت در مصر کشف شده که گویا مربوط به ۲۶۰۰ سال قبل هستند و در تصویری منتشر شده از این تابوت‎ها تصویری شبیه به فروهر دیده می‎‌شود، آنچه جای سوال دارد این است که آیا این نماد که به فرکیانی شهره بوده و از نماد ایرانیان باستان به شمار می‌رود می‌تواند سند تأییدی بر دایره تسلط دین و حکومت ایران تا مصر یا حتی نقاط اشتراک و دایره اشتراک حکومت‌ها باشد یا نه؟

«عبدالمجید ارفعی» پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی اکدی و ایلامی، ایلام‌شناس و از آخرین بازماندگان مترجم خط میخی ایلامی در جهان و از مهم‌ترین کتیبه‌خوانان ایرانی، در رابطه با مشابهت تصویر موجود بر مومیای‌های کشف شده در مصر به «فروهر»، اظهار می‌کند: فروهر که از نمادهای هخامنشان است، تشابهات زیادی به نمادهای متعلق به آشوری‌ها و هیتیت‌ها هم دارد.

وی با بیان این که این نماد نمی‌تواند متعلق به مصر باشد، می‌گوید: مصر از ایران فاصله زیادی داشته و این امکان بعید به نظر می‌رسد.

این باستان شناس اظهار می‌کند: هر چند این امکان بسیار دور و بعید است اما می‌تواند این امکان وجود داشته باشد که سازندگانی این نماد در دربار هخامنشی نیازمند پژوهش‌های گسترده و بسیار زیاد به خصوص بر روی مصر است.

ارفعی خاطرنشان می‌کند: تخت جمشید قدمتی ۲۵۰۰ ساله دارد و آشوری‌ها و هیتیت‌ها که این نماد مشترک را دارند، قدیمی‌تر هستند لذا پیوند مبهم نمادهای موجود نیازمند پژوهش‌های گسترده‌ای است که از حیطه تخصص من نیز خارج است.

نماد مصریان فرکیانی نیست

«محسن میرجانی» یکی از باستان‌شناسان یزد با بیان این که در حفاری‌های باستان شناسی اخیر در مصر تعداد ۲۸ مومیائی کشف شده‌اند، می‌گوید: در تصاویر نقر شده بر روی تابوت این مومیایی‌ها و دقیقاً در صدر تصاویر نقر شده نقشی مشابه نقش «فروهر» نماد و سمبل مذهب مزدیسنا به دست آمده است.

وی با بیان این که با توجه به تاریخ تقریبی این مومیائی‌ها که قرن ۶ و ۷ قبل از میلاد تاریخ گذاری شده، می‌گوید: نزدیک به یک سده از شروع امپراطوری هخامنشی و قرار گیری این نماد در مهرها، تابلت(نوعی کتیبه‌ و گل‌نبشته)‌ها و سایر مظاهر فرهنگی که این دوره فراگیر می‌شود، مربوط است.

این باستان‌شناس هرگونه تحلیل و تفسیر در خصوص برداشت مذهبی و پیگیری مشابهت‌های مذهبی ایران و مصر در این دوران را بی‌پایه و اساس می‌داند و می‌گوید: دو ملت باستانی ایران و مصر با توجه به جهان‌بینی خاص خود در باورهای مذهبی به شدت با یکدیگر تفاوت‌های بنیادی دارند.

وی ادامه می‌دهد: البته نماد فروهر قبل از فراگیری و رواج در باورهای مذهبی دوره هخامنشی در سنت مذهبی و اداری دوره آشور در بین النهرین هم قابل ردیابی است و دست کم از قرن نهم (۹) قبل از میلاد در این حوزه تمدنی سابقه حضور دارد.

میرجانی به کتاب شرق میانه باستان اثر جیمز پریکادو اشاره و تصریح می‌کند: در این کتاب، دو نمونه از نقش مایه فروهر در دو اثر آشوری یکی مهر استوانه‌ای و دیگری در یک قطعه کاشی برجای مانده از این دوره به تصویر کشیده شده‌اند.

وی از دیگر علل رد این موضوع را نگاه و باور مذهبی مصریان قدیمی به موضوع تناسخ و زندگی بعد از مرگ می‌داند و می‌گوید: جهان غرب یا مرگ و کیفیت مومیائی کردن پادشاهان مصر موید این نکته است در حالی که در سنت تدفین و مرگ اندیشی هخامنشی این باور وجود نداشته و هیچ گونه شواهدی از مومیائی در ایران تاکنون به دست نیامده است.

هیچ گونه نزدیکی مذهبی بین ایرانیان بستان و مصرباستان نیست

این باستان شناس اردکانی تصریح می‌کند: با توجه به نظام نوشتاری مبتنی بر خطوط هیگرولیف و تعدد و تنوع خدایان و الهگان در مصر، شاید این نقش مایه با یک سری دخل و تصرف‌های ظاهری در بردارنده یک نماد و باور مذهبی باشد اما در مجموع هیچ گونه همذات پنداری و نزدیکی مذهبی بین ایرانیان باستان و مصر باستان وجود ندارد.

وی در پایان در مورد نبود اشتراک مذهبی در بین مصر و ایران با توجه به تشابه نماد فروهر و مومیای مصریان می‌گوید: اصولاً فلسفه زندگی، مذهب، باورهای اجتماعی و جهان بینی ایرانیان و مصریان در تضاد کامل بایکدیگر قرار دارد.

این دو تصویر هم مربوط به شواهدی برجای مانده از حضور نقش فروهر در سنت مذهبی آشوری ها در قرون 8 و 9 قبل از میلاد یعنی حدود 300 سال قبل از هخامنشیان است.

لازم به یادآوریست؛ چنین مسائلی نیازمند پژوهش‌های عمیق و طولانی مدت و بسیار گسترده هستند و صرفا نمی‌توان به دادهایی محدود بسنده کرد و مهر تاییدی بر قطعیت یا عدم قطعیت چنین مباحثی زد اما باید بدانیم هیچ ناممکنی در جهان وجود ندارد و همواره موشکافی در تاریخ نشان داده که دریای عمیق تاریخ مسائل بسیار بسیار زیاد و کشف نشده‌ای دارد.

منبع: ایسنا