جشن اردیبهشتگان مبارک!

اردیبهشتگان یکی از شناخته شده‌ترین جشن‌های ایران باستان و زرتشتیان به شمار می‌رود که در ستایش اخلاق و مانند بسیاری دیگر از جشن‌های باستانی ایرانیان با نکوداشت آتش همراه است. اردیبهشتگان طبق گاه‌شمار باستانی در روز سوم اردیبهشت جشن گرفته می‌شد؛ اما طبق تقویم امروزی این مراسم در دومین روز این ماه برگزار می‌شود. در حال حاضر زرتشتیان این جشن را با آداب مخصوص به خود در آتشکده‌ها برگزار می‌کنند.

اگر به آشنایی با جشن اردیبهشتگان، زمان و آداب و رسوم برگزاری این مراسم علاقه دارید، با ما همراه شوید. در این مقاله ما به معرفی کامل جشن اردیبهشتگان می‌پردازیم.

اردیبهشتگان چیست؟

در تاریخ ایران زمین از گذشته‌های بسیار دور یعنی زمان ایران باستان، برگزاری جشن‌های مختلف در طول سال متداول بوده است. برگزاری این جشن‌ها برای نکوداشت و پاسداشت نیکی و پارسایی و برقراری اتحاد میان ایرانیان بود. دین مردم ایران باستان زرتشتی بود و مهم‌ترین آموزه‌های این دین که ستایش نیکی و پرهیز از بدی بودند، درون مایه اصلی این جشن‌ها به حساب می‌آمدند.

بسیاری از جشن های ایران باستان همچنان در میان زرتشتیان ساکن مناطق مختلف ایران برگزار می‌شوند. هرکدام از این جشن‌ها نشانه‌ای از فرهنگ و تمدن ایرانی با خود به یادگار دارند. معروف‌ترین جشن‌های ایران باستان، جشن‌های ماهانه بودند که در هر ماه از سال در روزهای مشخصی برپا می‌شدند.

در تقویم ایران باستان برای هر روز نامی مشخص کرده بودند که مصادف شدن روز با ماه هم نام، سبب برگزاری جشن در آن روز می‌شد. سومین روز از هر ماه در تقویم اوستایی روز اردیبهشت نام داشت و به همین دلیل روز سوم ماه اردیبهشت را اردیبهشتگان می‌نامیدند. جشن اردیبهشتگان در زمره جشن‌های آتش قرار دارد.

از جشن اردیبهشتگان با عنوان «گلستان جشن» نیز یاد می‌شد. در تقویم امروزی روز دوم اردیبهشت را اردیبهشتگان عنوان کرده‌اند. هم‌زمان بودن این جشن با شکوفایی گل‌ها و سرسبزی طبیعت، زیبایی‌های دوچندان به جشن اردیبهشتگان بخشیده است. زرتشتیان در زمان برگزاری مراسم اردیبهشتگان لباس سفید می‌پوشند و دور آتش به شادی و پایکوبی می‌پردازند.

در کتاب اوستا از امشاسپند اردیبهشت با عنوان سومین امشاسپند و نماینده قانون، نظم و اخلاق در جهان یاد می‌شود. بر طبق اعتقاد زرتشتیان امشاسپند اردیبهشت جهان را از بی‌اخلاقی و گناه دور نگه می‌دارد و قانون الهی را در جهان استوار می‌کند. همچنین در باور زرتشتیان امشاسپند اردیبهشت نگهبان آتش نیز هست و آتش نماد راستی و پاکی به شمار می‌رود. گرما و نور آتش بدی‌ها را از جهان دور می‌کنند و پاکی و راستی را به زمین هدیه می‌دهند. این روز برای پیروان دین زرتشتی بسیار مبارک است و آن‌ها جشن اردیبهشتگان را زمان به هم پیوستن خیر و نور در جهان می‌دانند.

اردیبهشتگان چه روزی است؟

در گاه‌شمار ایران باستان، هر ماه از سال ۳۰ روز داشت و هیچ‌کدام از ماه‌های سال ۳۱ روز نداشتند. در این گاه شمار هفته‌ها نیز شمرده نمی‌شدند و تنها روزهای ماه تعیین کننده زمان مشخصی بودند. به پنج روز پایانی سال پس از اسفند ماه «اندرگاه» یا «پنج روز گاهانی» می‌گفتند. هر یک از روزهای ماه در تقویم باستانی ایران که به نام تقویم اوستایی معروف است، برای خود نامی داشتند.

نام روزهای سال از نام امشاسپندان اهورامزدا و القاب او انتخاب شده بودند. در فرهنگ ایرانیان باستان روزهای ماه اهمیت بالایی داشتند و برای نکوداشت فضیلت‌های انسانی روزهای مختلف ماه را جشن می‌گرفتند. هدف از برگزاری این جشن‌ها نیز اتحاد میان زرتشتیان و پرورش خصایص نیکو در آن‌ها بود.

روز سوم از ماه اوستایی اردیبهشت‌ نام داشت و این روز در ماه اردیبهشت، زمان برگزاری جشن اردیبهشتگان بود. پس از تغییر دادن تقویم به‌صورت امروزی و ۳۱ روزه شدن ماه فروردین، زمان اردیبهشتگان تغییر کرد و زرتشتیان در روز دوم اردیبهشت ماه این جشن را برگزار می‌کنند. شادی و جشن در فرهنگ زرتشتیان ایران باستان جایگاهی ویژه داشتند و به‌جز جشن‌های ماهیانه در مناسبت‌های دیگری مانند نوروز، شب یلدا و گاهنبارهای شش‌گانه نیز جشن‌هایی بر پا می‌شدند.

معنی اردیبهشتگان

اردیبهشتگان جشنی باستانی در ستایش راستی، درستی و اخلاق است . کلمه اردیبهشت از ریشه اوستایی «اشه و هشته» آمده و «اشه» در زبان فارسی باستان به‌معنای پاکی و راستی و «هشته» به معنی بهترین است. اشه و هشته معنی بهترین راستی را می‌دهد و این نام به مرور زمان به اردیبهشت تبدیل شده است.

اردیبهشت نام یکی از امشاسپندان دین زرتشت نیز هست که نگهبان آتش است. امشاسپندان به القاب اهورامزدا اتلاق می‌شوند و هر امشاسپند بخشی از عظمت پروردگار را نشان می‌دهد. در دین زرتشت عناصر چهارگانه طبیعی ارزش بالایی دارند و بسیاری از جشن‌های زرتشتیان در نکوداشت این عناصر برگزار می‌شوند. بنابر اعتقاد زرتشتیان، زندگی در زمین به‌وسیله عناصر آب، باد، خاک و آتش شکل می‌گیرد و همین عناصر زمین را پاک نگه داشته‌اند؛ به همین دلیل برای هرکدام از عناصر طبیعی الهه‌ای وجود دارد که از عنصر طبیعی خود نگهداری می‌کند.

اردیبهشت به‌عنوان دومین امشاسپند، نگهبان آتش است و از آن محافظت می‌کند. آتش نیز که گرما بخش و پر نور است به زمین هستی می‌بخشد و ناپاکی‌ها و دروغ را می‌سوزاند و تباه می‌کند. بنا بر باور مردم ایران باستان، اردیبهشت و آتش نشانه‌های پاکی و پاک‌کنندگی بودند. این باور هنوز هم در میان زرتشتیان جهان رواج دارد.

برای جشن اردیبهشتگان نمادهای دیگری نیز وجود دارد. زیبا سخن گفتن، برکت غذا و گندم، همگی از دیگر نشانه‌های اردیبهشت هستند. شکوفایی طبیعت و باروری گیاهان در این زمان نیز از دیگر خصیصه‌های جشن اردیبهشتگان است. اردیبهشتگان و آذرگان از مهم‌ترین جشن‌های ماهیانه زرتشتیان در ستایش آتش به شمار می‌روند.

مراسم اردیبهشتگان

مراسم اردیبهشتگان در آتشکده‌های مختلف ایران برگزار می‌شود. در این روز زرتشتیان نقاط مختلف ایران در نزدیک‌ترین آتشکده یا زیارتگاه شهر محل سکونت خود جمع می‌شوند و با پوشیدن لباس سفید و کلاه و سربندهای مخصوص جشن اردیبهشتگان را برگزار می‌کنند. در شهرهای بزرگ‌تر که تعداد آتشکده‌ها بیشتر است، جشن اردیبهشتگان را در بزرگ‌ترین و معروف‌ترین آتشکده شهر برگزار می‌کنند. در بسیاری از شهرها این مراسم از ظهر آغاز می‌شود و تا شب نیز ادامه دارد.

در زمان آغاز مراسم اردیبهشتگان آتش می‌افروزند و با خواندن اوستا و ستایش اهورامزد به نکوداشت راستی و درستی می‌پردازند. قدمت این جشن به سالیان دور می‌رسد و در گذشته آداب و رسوم برگزاری جشن اردیبهشتگان با حال حاضر تفاوت‌هایی داشت. در زمان ایران باستان همه مردم شهر برای برگزاری این جشن به دربار پادشاهان می‌رفتند و سران هر دسته و گروه هدایایی را به پادشاهان پیشکش می‌کردند و هنرمندان به اجرای برنامه مشغول می‌شدند. پادشاهان نیز به هنرمندان پاداش می‌دادند و سپس به اوستا خوانی و ادای احترام به آتش مشغول می‌شدند.

گیاهان و گل‌ها نیز از گذشته تا به امروز نقش مهمی در اردیبهشتگان داشته‌اند؛ به همین دلیل از این روز با نام «گلستان جشن» نیز یاد می‌شود. بر اساس باور زرتشتیان در روز اردیبهشتگان باید از گناه دوری کرد و از هرگونه بی‌اخلاقی و ناپاکی دوری کرد. زرتشتیان اعتقاد دارند که در این روز درهای نعمت به روی بندگان باز می‌شود و خیر و برکت جای شر و بدبختی را می‌گیرد. پس از دعا و نیایش و ستایش اهورامزدا، شرکت کنندگان به اجرای موسیقی و پایکوبی مشغول می‌شوند و تا زمان خاموش شدن آتش‌ها به شادی کردن ادامه می‌دهند. از معروف‌ترین شهرهای برگزارکننده مراسم اردیبهشتگان می‌توان به شهرهای یزد، کرمان، تهران، شیراز و اصفهان اشاره کرد.

عکس اردیبهشتگان

در مناطق مختلف ایران جشن اردیبهشتگان با حضور پر شور زرتشتیان و سایر علاقه‌مندان به مراسم کهن ایرانی برگزار می‌شود. در سال ۱۳۹۹ مراسم اردیبهشتگان به‌دلیل شیوع ویروس کرونا برگزار نشد و امسال نیز (۱۴۰۰) همچنان برگزاری این مراسم به‌صورت حضوری میسر نیست. در این قسمت تصاویری از مراسم اردیبهشتگان در سال‌های گذشته را می‌توانید ببینید.

عکاس و منابع عکس‌ها: مهران ریاضی از خبرگزاری دانا و سایت‌های برساد و امرداد