«زنجیر و پیر»؛ آیینی زنانه در اولین جمعه پاییز
«زنجیر و پیر» نام آیینی است که نخستین جمعه پاییز در یکی از شهرستان‌های اردبیل برگزار می‌شود؛ آیینی زنانه که بیشتر براساس اسطوره‌سازی و باور عامه شکل گرفته و اینک در معرض انقراض است.
روح‌الله محمدی ـ معان میراث فرهنگی استان اردبیل ـ درباره این آیین گفت: مراسم «زنجیر و پیر» مختص شهر گیوی مرکز شهرستان کوثر بوده و هر سال در اولین جمعه مهرماه در این شهر برگزار می‌شود. این مراسم در گذشته بسیار مورد توجه بوده و هر سال با شور و شوق فراوانی برگزار می‌شد، ولی متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل افزایش مشغله‌های فکری و ذهنی جوانان و شیوع بیماری کرونا چندان مورد استقبال واقع نمی‌شود.
او ادامه داد: این مراسم ذاتا شاد بوده و بر مبنای اسطوره شکل گرفته است. اسطوره‌ای مبنی بر پناه بردن به طبیعت برای حفظ پاکی و معصومیت، مراسم «زنجیر و پیر» به نوعی آیین بخت‌گشایی نیز محسوب می‌شود.
به گفته معاون میراث فرهنگی اردبیل، مراسم «زنجیر و پیر» قصه پاکدامنی و پناه بردن به طبیعت است. این آیین داستان دختری است که برای حفظ پاکدامنی به طبیعت پناه می‌برد و از خداوند می‌خواهد برای در امان ماندن از تعدی و دست درازی دشمنان و ناپاکان، تبدیل به یکی از عناصر طبیعت شود.
محمدی اضافه کرد: در داستان «زنجیر و پیر» دختران از خدا می‌خواهند که آن‌ها را به سنگ یا پرنده تبدیل کند و باور عموم بر این است آن دختران به سنگ تبدیل شده‌اند. این افسانه در میان مردم می‌چرخد و به یادبود آن، هر سال مراسمی در محلی با عنوان «زنجیر و پیر» و در زیر درختی خاص برگزار می‌شود.
او همچنین گفت: این آیین، مراسمی زنانه بوده و به این صورت برگزار می‌شد که تعدادی از زنان روستا با جمع‌آوری مواد اولیه آش یا غذایی دیگر مانند آب‌گوشت، به این محل رفته و پس از خواندن آوازهای شاد و دف زدن و شادی کردن، دو کودک را که گاهی هر دو دختر هستند و یا گاهی یکی پسر و دیگری دختر است، رخت عروسی به تنشان کرده و به صورت تمثیلی جشن برگزار می‌کنند. در این مراسم دف می‌زنند و مانند مراسم حنابندان، حنا پخش می‌کنند. پس از آن آش یا غذایی را با همکاری هم پخته و میل می‌کنند.
او افزود: در این محل درختان کهن سالی وجود دارد که تعدادی از آن‌ها درخت زغال‌اخته بوده و زنان قطعه‌ایی از لباس خود را به آن درختان گره می‌بندند و مطلب و نذر خود را از خداوند می‌خواهند. این مراسم یک روز طول می کشد و جمعیتی در حدود ۲۰ تا ۳۰ نفر در آن حضور می‌یابند. گاهی شخصی که نذر یا مطلب خود را از «زنجیر و پیر» دریافت کرده و در این محل قربانی نیز می‌کند.
محمدی با بیان این‌که متأسفانه اطلاعات مستند دقیقی در مورد این مراسم وجود ندارد و بیشتر تحت‌الشعاع باور اولیه است و امروزه مردم صرف تفریح بدون توجه به افسانه پشت این مراسم به اجرای آن می‌پردازند، گفت: آیین «زنجیر و پیر» که در معرض فراموشی قرار گرفته بود در سال ۱۴۰۰ در فهرست آثار میراث ناملموس به ثبت رسیده است.
دیدگاه