به یاد بانو امین؛ بانویی که مشی و منش عالمانه داشت

در ابتدای این آئین که پنج‌شنبه (۷ اردیبهشت‌ماه) در سالن اجتماعات کتابخانه مرکزی شهرداری اصفهان برگزار شد،  فرشته منانی، استاد حوزه و دانشگاه  اظهار کرد: در سال ۱۳۴۴ هم‌زمان با نهضت مبارزه امام خمینی(ره)، خانم مجتهده امین نیز شروع به فعالیت کرد و مکتب فاطمیه را به پیشنهاد بانو علویه همایونی تأسیس کرد. مکتب فاطمه به‌عنوان اولین حوزه علمیه زنان در ایران، منجر به تربیت بانوان بسیاری شد و زیرساخت حضور بانوان در جریان انقلاب را فراهم کرد. لازم به ذکر است که به نظر می‌رسد این مکتب، مورد مرمت غیراصولی و تخریب قرارگرفته و از شمایل معماری قدیم تا حدودی خارج‌شده است.

او بانو امین را مبدع الگوی میانه زن سنتی و مدرت دانست و افزود: دغدغه مجتهده امین، پرهیز از الگوی زن شرقی و در حاشیه است. مجتهد امین متن زندگی اجتماعی را به شاگردان خود پیشنهاد می‌داد. توصیه مؤکد او حضور در اجتماع در کنار انسان‌سازی و پرورش فرزند و تعامل سازنده با همسر و اجتناب از پذیرفتن الگوی کالایی زن غربی بود.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به ساده زیستی مجتهده امین، بیان کرد: باوجوداینکه نصرت السادات امین در خانواده‌ای مجلل و غنی چشم به جهان گشوده بود زندگی ساده‌ای برگزید. بارها نیز اعتراف کرده بود که علی‌رغم حضور در خانواده مرفه، می‌توانسته همچون الگو غالب در نسل خودشان به تجملات بپردازد، اما میل درونی و الهام‌های فردی که حضور خداوند در زندگی را از ۴ سالگی برای او ملموس و قابل احساس کرده بود، زر و زیور دنیایی را موانعی جهت یافتن گم‌گشته و مقصودش می‌دانست.

منانی با معرفی یکی از آثار بانو امین، افزود: کتاب «روش خوشبختی» به قلم مجتهده امین، در دوران اختناق رضاخانی و رواج الگوی زن غربی، راهبردهای زیبای خانم امین را در خصوص الگوی زن مسلمان برای بانوان به تصویر کشیده است.

او مشی و سلوک بانو مجتهده امین و شاگردان او را در چند ضلع موردبررسی قرار داد و گفت: یک ضلع بر مبنای اندیشه و عقلانیت است، ضلع دیگر بر مبنای ولایت‌مداری است که او از همان آغاز انقلاب ارادت خاصی به امام داشت، در شرایط بیماری بر شنیدن تفسیر سوره حمد امام (ره) اصرار می‌ورزید. نظراتی که امام مطرح می‌کردند با او همپوشانی داشت، همواره مسائل انقلاب را پیگیری می‌کرد و هنگامی‌که علمای اصفهان به محضر امام می‌رفتند، جویای حال بانو امین می‌شدند.

منانی در خصوص شأن اجتماعی بانو امین نیز گفت: خانم امین در ارتباط با حضور فرهنگی و اجتماعی و سیاسی زنان راهبردهایی داشت. مراودات شخصی و علمی در سطح بین‌الملل برقرار کرده بود، علمای بزرگواری همچون شهید مطهری و علامه طباطبایی محضر بانو امین حاضر می‌شدند و از ایشان راهبرد می‌گرفتند. مکتب فاطمه سلام‌الله به‌طور طبیعی مراوداتی داشت و برخی مواقع ممکن بود در یک روز سه گروه فیلم‌برداری برای گرفتن راهبرد به مکتب بیایند.

او مشی امین را مشی اعتدال دانست و خاطرنشان کرد: بانوی مجتهد نه الگوی زن غربی را می‌پسندید و نه شرقی بلکه بر اساس اعتدال حرکت می‌کرد، ضلع سومی که به آن تأکید می‌کرد توحید محوری و تبعیت از وجود حضرت زهرا (س) و بحث اخلاق‌مداری در خانواده و ارتباط خوب بانوان با همسر و فرزندان بود.

انسان به دودسته اجباری و اختیاری تقسیم‌شده است

هچنین  نادیا حامد، استاد دانشگاه لبنان  با گلایه از عدم توجه جامعه بین‌الملل مسلمانان به این بانوی اصفهانی، گفت: با توجه به شخصیت جامع و کامل مجتهده امین و مطالعات و پژوهش‌های دینی و قرآنی او، آن‌گونه که توقع می‌رود در لبنان و جهان شناخته‌شده نیست.

او ادامه داد: شهر اصفهان با نام بانو امین زینت یافته و شهری زنده و پویا به لحاظ معنوی است. امین، بانویی است که تحسین علما در زمان خود و هم‌اکنون برانگیخته است و دانشمندان از او به‌عنوان الگو در حوزه فضائل انسانی اخلاق و عرفان و فلسفه و به‌خصوص در تفسیر قرآنی که از خود به‌جای گذاشت، یاد می‌کنند.

این استاد دانشگاه لبنان در خصوص مبانی انسان‌شناختی بانو مجتهده امین نیز تصریح کرد: بانو امین در کتابی با عنوان «نفحات‌الرحمانیه» که به زبان عربی تألیف کرده، در خصوص انسان صحبت به میان آورده و گفته است که انسان دو جنبه نفسانی و جسمانی دارد. جنبه جسمانی بین همه مردم مشترک است، اما جنبه نفسانی ازنظر امین منجر به تمایز انسان‌ها خواهد شد و بانو مجتهده امین، راهکارهایی را برای تعالی نفسانی انسان در این کتاب به رشته تحریر درآورده‌اند. جذب خوبی و دفع بدی کاری است که در تمام بدن‌ها در بعد جسمی انجام می‌دهد. بدن انسان ابزاری در خدمت روح انسان است، روح ما هنگان تولد با ماست و پس از پشت سر گذاشتن زندگی با تجربیاتی که کسب می‌کنیم، روح خود را نیز متعالی می‌سازیم.

حامد ادامه داد: در کمال بانو امین، انسان به دودسته اجباری و اختیاری تقسیم‌شده است و جسم ابزاری برای تعالی روح است. بانو مجتهده امین بر همراهی این دو جنبه در کل مسیر زندگی انسان تأکید داشته است. اقامه نماز و عبادات بهترین راه تعالی بُعد روحانی انسان است. در سخن امام علی ع اشاره‌شده که با سیر روحانی، جسم انسان نیز متوجهشان و جایگاه انسان خواهد شد.

در این جلسه به نقل از  اصغر طاهرزاده، پژوهشگر تاریخ و دین  نیز مطرح شد: یکی از شخصیت‌های خاص در زمان معاصر، بانو امین است که در کنار محمدتقی جعفری و علامه طباطبایی و حضرت امام قرار می‌گیرد. دین‌داری در ۳۰۰ سال پیش خیلی ساده بود اما با ظهور رضاخان دین‌داران بزرگ عمامه از سر برمی‌داشتند و خانم امین زندگی دینی جدید را در مواجهه با دنیای مدرن ترتیب دادند.

اصفهان محل به بار نشستن عقول اعظم در فلسفه اسلامی

در ادامه،  حسن بلخاری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر تهران  اظهار کرد: انسان دارای سه ساحت جسم، نفس و روح است، در قلمرو حیات انسان هرگز روح محمل تعالی و ارتقا نیست و این نفس است که در بستر ارتقا قرار دارد، خلط روح و نفس به حقیقت مباحث اعتقادی ما لطمه می‌زند، روح ازاین‌جهت که بُعد خدایی انسان است، هرگز در مقام پایینی نیست که بخواهد به تعالی و ارتقا برسد این نفس است که در برزخ کمال و سفلی است.

او ادامه داد: بنابراین بیانِ این نکته که روح انسان باید به تعالی برسد غلط است، جزء الهی که روح است هرگز در مقام تعالی نیست، نفس، ذیل روح قرار دارد و بنا به آیات قرآن به نفس هم فجور الهام شده هم تقوا؛ بنابراین ماهیت نفس، برزخی است. نفس مابین تقوا و فجور قرار دارد. روح به علت اینکه جزئی از خداست، کامل است و به دنبال کمال نیست. نفس است که نیاز به تکامل دارد.

این نویسنده و پژوهشگر با بیان اینکه در اسلام سه اصطلاح محوری وجود دارد، خاطرنشان کرد: تقوا، عقل و حکمت، از زاویه علم اللغه نسبت شگفت‌انگیزی میان این سه وجود دارد، هر سه این عناوین به معنای منع است؛ عقل از عُقال است و عقال آن لگامی است که بر شتر می‌بندند تا فرار نکند. عقل وسیله مهار است و در ماهیت لغوی، حکمت به تعبیر راغب اصفهانی به معنای لگامی است که بر اسب یا حیوانی دیگر بسته می‌شود تا مهار شود. تقوا به معنای نگاه‌داشتن، حفظ کردن و ممانعت کردن است. تأمل در معنای این سه واژه که همان نگاه‌داشتن است به ما نشان می‌دهد که انسان بنا به تعدد فجور باید خود را نگه دارد. ماهیت این واژه‌ها منع انسان از فساد است زیرا فجور مقدم بر تقوا است، تا از مرز فجور نرهید قدم بر عرصه تقوا نمی‌گذارید. مقام اول انسان مقام منع است.

او با تأکید به مقام زن در قرآن کریم و با اشاره به عظمت الهی اصفهان، تصریح کرد: دومرتبه در قرآن بر الگو بودن زنان تأکید می‌شود و این به آن معنا است که در مقام ارشاد هدایت تفاوتی میان زنان و مردان نیست؛ خاک کیمیاگون اصفهان این منطقه را به بی‌نظیرترین منطثه تمدنی جهان اسلام تبدیل کرده است. بزرگ‌ترین عقل فلسفی جهان اسلام در اصفهان به بار نشست. ۱۵ سال اوج پختگی شیخ رئیس حجت‌الحق، ابن‌سینا در اصفهان گذشته و اصفهان به ابن‌سینا پناه داد، پس از او شیخ اشراق ده سال از بهترین زمان تحصیل خود را در اصفهان گذرانده و همشاگردی فخر رازی بود. او می‌دانست اگر می‌خواهد در فلسفه به تعالی برسد باید به اصفهان بیاید. اصفهان محل به بار نشستن عقول اعظم در فلسفه اسلامی است.

بلخاری با اشاره به روایت پیامبر اکرم(ص) در خصوص اجر تکریم علما، گفت: هرکس عالمی را تکریم و تجلیل کند منِ پیغمبر را تکریم کرده. بزرگداشت عالم فارغ از جنسیت آن، همان بزرگداشت معلم اول، حضرت محمد (ص) است. محال است و بعید است که حضرت رسول در کلامشان اغراق باشد حضرت رسول (ص) بنا بر کدام دلیل تکریم خود را تکریم الله می‌داند؟ در ادامه نبی مکرم اسلام تکریم عالم را تکریم حق می‌شمارد. این کلام پیامبر باید متکی به آیات قرآن باشد، که در دو آیه «وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ رَمَی» دست پیامبر دست خداست و «إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ» آنان که دست بیعت به تو دادند، دست‌به‌دست خدا داده است. این آیات ادعا پیامبر را اثبات می‌کند.

این استاد فلسفه هنر دانشگاه تهران افزود: سیر مقام پیمایش در عرض است، بخش اول معراج پیامبر سیر است و بخش دوم آن صیرورت شدن است. سیر در زمان است. حقیقت تعالی انسان سیر شدن است نه بودن، شدن او و صیرورت به سمت حضرت حق است. اگر دو روز انسان یکی باشد و تفاوتی نکند، زندگی را باخته، خداوند انسان را آفرید تا بشود نه این‌که بباشد. و از سفلی وجود به ستیغ تقوا برسد، فردی که خداوند را تکریم کند فکر و اندیشه و فعل او هرلحظه ره به‌سوی خدا دارد. این صرفاً مقام کسانی است که علما را تکریم می‌کنند و بزرگداشت برگزار می‌کنند حتی اگر خودشان عالم نباشند.

بلخاری با تأکید بر نقش عرفانی و قرآنی بانو امین، اضافه کرد: محال است فردی که در قلمرو حقیقت عرفان پا بگذارد اما به حقیقت قرآن نرسد، عرفانی که مقدمه ورود به قرآن باشد ارزشمند است، بانو مجتهده امین فردی است که عرفان و قرآن را باهم پیوند زد.

در پایان این مراسم از زینت‌السادات قلمکار، مدرس مکتب فاطمه و جمعی از فعالین فرهنگی تقدیر شد.

سال گذشته نیز بانو علویه همایونی، شاگرد صالح وی در این هفته تجلیل شد.

اما انتظار می‌رود در هفته فرهنگی اصفهان،  بزرگداشت سایر بانوان تأثیرگذار، واقف و عالمِ مدفون در تخت فولاد و نیز زنان عالم و هنرمند دیروز و امروزِ اصفهان در حوزه‌های مختلف نیز مورد توجه قرار گیرد.